Patrick Modiano laureatem literackiego Nobla

To jedenasty Nobel dla literatury francuskiej w historii nagrody. Fot. PAP/EPA

69-letni francuski pisarz Patrick Modiano został tegorocznym laureatem literackiego Nobla. To jedenasty Nobel dla literatury francuskiej w historii nagrody.

Tegoroczny laureat literackiego Nobla Patrick Modiano jest autorem powieści, w których powraca motyw II wojny światowej i Zagłady Żydów. "Za sztukę pamięci i dzieła, w których uchwycił najbardziej niepojęte ludzkie losy i odkrywał świat czasu okupacji" - tak Szwedzka Akademia uzasadniła wybór.

Patrick Modiano urodził się 30 lipca 1945 roku w Boulogne-Billancourt na przedmieściach Paryża. Jego ojciec był biznesmenem wywodzącym się z rodziny włoskich Żydów, matka - aktorką o korzeniach belgijskich. W liceum nauczycielem geometrii Modiano był Raymond Queneau, francuski poeta, pisarz i eseista, jeden z prekursorów literackiego postmodernizmu, współzałożyciel grupy OuLiPo, który odegrał ważną rolę w kształtowaniu się osobowości przyszłego pisarza. Queneau dopomógł Modiano w debiucie literackim, był pierwszym czytelnikiem powieści "La place de l'etoile", którą polecił wydawcy. Książka ukazała się w 1968 roku i została dobrze przyjęta przez krytyków literackich.

Od tamtej pory Modiano skoncentrował się wyłącznie na pisaniu, rezygnując ze studiów wyższych. Jest autorem ponad 40 dzieł, wśród których są także książki dla dzieci i scenariusze filmów. Wiele z jego powieści rozgrywa się w Paryżu, w kilku z nich pojawiają się wątki autobiograficzne. Częstym tematem książek Modiano jest II wojna światowa. Nieodmiennie pojawia się w nich motyw ukrywającego się z powodu żydowskiego pochodzenia ojca pisarza.

W 1972 r. Modiano otrzymał nagrodę Akademii Francuskiej za powieść "Les Boulevards de ceinture". W 1978 r. zdobył kolejną prestiżową francuską nagrodę literacką - Nagrodę Goncourtów - za "Ulicę Ciemnych Sklepików" ("Rue des boutiques obscures"). Powieści Modiano bywają ze sobą powiązane, jeden i ten sam bohater pojawia się w kilku książkach. Niektóre powieści, jak "Dora Bruder" (1997) są oparte na faktach, bohaterką tej książki jest 15-letnia Żydówka ukrywająca się podczas wojny w Paryżu. Modiano napisał także kilka scenariuszy filmowych - m.in. "Lacombe Lucien" (1974) dla Louisa Malle'a, o małoletnim francuskim kolaborancie, i "Bon voyage" (2003) Jean-Paula Rappeneau, o Francji podbijanej w 1940 r. przez Niemców.

Adam Zagajewski za jedną z najważniejszych książek Patricka Modiano uznaje "Rue des boutiques obscures", której tytuł przełożono na angielski jako "Missing Person", a po polsku ukazała się ona w 1981 roku jako "Uliczka ciemnych sklepików". "To jest piękna powieść, bardzo tajemnicza, która łączy borgesowską wyobraźnię i klimat znany z dzieł argentyńskiego pisarza z bardzo osobistymi doświadczeniami II wojny światowej" - powiedział PAP Adam Zagajewski dodając, że pisarstwo Modiano może być nam - polskim czytelnikom - bliskie, "ponieważ pasjonuje go historia".

"Modiano nie przeżył wojny, ale wojnie poświęcił swoje najważniejsze i najpopularniejsze powieści" - powiedział o tegorocznym nobliście prof. Krzysztof Jarosz z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego. "Jego ojciec był Żydem, a matka Belgijką. Ojciec o żydostwie swoim dowiedział się w 1940 r. po podboju Francji przez Niemców, kiedy to okazało się, że podlega prawom norymberskim i może zostać wywieziony. Postanowił jednak nie opuszczać Paryża. I właśnie postać ojca uczynił Modiano kluczową dla swojej twórczości" - powiedział.

Według niego, Modiano należy do pisarzy takiej kategorii, których twórczość dotyczy post-memories, postpamięci. "To ci, którzy wzrastali w cieniu opowieści o wojnie, Holokauście i odkrywali w ten sposób swoją tożsamość, pochodzenie, żydowskość. Modiano czynił to poprzez postać ojca, którego bardzo mało znał. Jego historię okupacyjną poznawał z faktów, wspomnień, a częściowo tworzył z domniemań, wyobrażeń" - zauważył.

Dr Wiesław Kroker z Instytutu Romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego zwraca uwagę, że książki Modiano tworzą w sumie jednolite dzieło; jest między nimi mnóstwo przejść, powiązań, które dla czytelnika, a także dla badaczy literatury, są pasjonujące. Zdaniem Krokera, charakterystyczna dla powieści Modiano jest "figura młodego człowieka, który żyje w społeczeństwie lat 60. we Francji, i coś na nim ciąży". "W dyskretny literacko sposób pokazywana jest niewygoda egzystencjalna, sytuacja kogoś, kto czuje, że coś w jego życiu jest nie tak, czuje jakiś ciężar, a czasem nazywa to wprost: poczuciem winy. Jako czytelnicy całej twórczości Modiano dopowiadamy sobie, że to poczucie winy dotyczy postawy części społeczeństwa francuskiego w czasie okupacji, gdy reżim Vichy gorliwie współpracował z niemieckim najeźdźcą w tropieniu Żydów" - mówił Kroker.

Pytany o osobowość Modiano, styl bycia tegorocznego noblisty w dziedzinie literatury, Kroker nazwał go "bardzo charakterystycznym". "Modiano to człowiek niezwykle nieśmiały, wręcz wycofany - chociaż pojawia się w telewizji, udziela wywiadów. Jąka się. W wypowiedziach na żywo buduje zdania z wielkim trudem" - opisywał Kroker. W 1970 roku pisarz ożenił się z Dominique Zehrfuss, mają dwie córki - Zinę i Marię. Mieszkają w Paryżu. Modiano znany jest z tego, że bardzo rzadko daje się namówić na wywiad dla mediów.

69-letni Modiano został 14. francuskim laureatem literackiego Nobla. Wysokość nagrody to 8 mln koron szwedzkich (1,1 mln dolarów).

Z katalogu Biblioteki Narodowej wynika, że po polsku ukazało się sześć powieści noblisty: "Katarzynka" (Czuły Barbarzyńca, 2008), "Nawroty nocy" (Wydaw. Łódzkie, 1983), "Przejechał cyrk" (PIW, 1996), "Ulica Ciemnych Sklepików" (Czytelnik, 1981)"Willa +Triste+" (Iskry, 1997) i "Zagubiona dzielnica" (PIW, 1993).