„Zaduszki”. Obraz olejny Joža Uprka z 1897 roku, Galeria Narodowa w Pradze/Joža Uprka - Ophelia2, domena publiczna (Wikipedia)
Powszechnie praktykowany obecnie zwyczaj odwiedzania cmentarzy i palenia świec w dniu Wszystkich Świętych i Zaduszek jest w Polsce stosunkowo młody. Wcześniej kult zmarłych był obchodzony raczej w domu i nazywano go Dziadami.
Rzeszowski etnograf Andrzej Karczmarzewski przypomina, że powszechne dzisiaj odwiedzanie cmentarzy zaczęło się dopiero w XIX stuleciu, a zwyczaj strojenia grobów zielonymi gałązkami, krzyżami z szyszek i zapalonym światłem jest jeszcze młodszy. Pojawił się w okresie międzywojennym.
– Chociaż tradycja światła związana z tradycją kultu zmarłych znana była dużo wcześniej. Ale wtedy światło, ogień, czyli symbol życia, palono w miejscach, gdzie spodziewano się przybycia dusz – na rozstajach dróg, łąkach, nieużytkach – opowiada Karczmarzewski.
Zwyczaj zapalania ognia praktykowany w XVI–XVII wieku wynikał z ówczesnych wierzeń. – W tradycji ludowej każde przesilenie w naturze to czas siłowania się dwóch mocy: jasności i ciemności. Wierzono, że właśnie w tym czasie granica między światem żywych i zmarłych jest nikła, a dusze przodków, czyli dziadów, przychodzą do swoich domów. Stąd też dawna nazwa święta – Dziady – wyjaśniła kierowniczka Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie Elżbieta Dudek-Młynarska. Aby powracające zza światów dusze mogły się ogrzać w domach, wzniecano ogień. Właśnie stąd miało wziąć się obecne zapalanie zniczy na grobach.
Zwyczaj modlitwy za zmarłych
Dziadami nazywano tylko dusze przodków zmarłych śmiercią naturalną. Natomiast obawiano się tych, którzy zmarli śmiercią tragiczną lub samobójczą, ponieważ ich dusze nie zaznały spokoju wiecznego. Skazani byli oni na wieczne błąkanie się po ziemi, jako demony.
Nie była wówczas znana modlitwa za dusze, w formie praktykowanej współcześnie. Początki chrześcijańskiej tradycji modlitwy za dusze zmarłych, jakie znamy dzisiaj, sięgają VII wieku, gdy rzymski Panteon został zamieniony na świątynię pod wezwaniem Wszystkich Świętych, a papież Bonifacy IV wprowadził Dzień Wszystkich Świętych.
Natomiast kult dusz wszystkich zmarłych, obchodzony obecnie w Dzień Zaduszny, został wprowadzony przez cystersów w X wieku, a w Polsce przyjął się dopiero w XII stuleciu. Zwyczaj ten wywodzi się z tradycji modłów za zmarłych zakonników.
– Natomiast dawniej w czasie Dziadów wspominano zmarłych, ale było to jednak raczej „obcowanie żywych z umarłymi”– wyjaśnia Elżbieta Dudek–Młynarska. Ówcześni żyjący wypełniali swoiste obowiązki wobec zmarłych różnymi obrzędami, którymi zapewniali sobie przychylność i opiekę przodków.
Na zmarłych czekano przede wszystkim w domach, a w niektórych miejscowościach regionu otwierano okna i drzwi, aby dusze mogły swobodnie wejść i uczestniczyć w przygotowanej dla nich wieczerzy.
Mawiano, że zmarli odwiedzają swoje dawne domy, gdzie zostają przez kilka dni i dlatego w niektórych rejonach Podkarpacia gospodynie po powrocie z kościoła wyganiały dusze święconą wodą i palmą wielkanocną. Zmarli nawiedzali też pola, zatrzymując się zwłaszcza na przywłaszczonych miedzach i granicach. O północy zaś schodzili się do kościołów na nabożeństwa, odprawiane przez zmarłego księdza. – Przekonanie to było tak mocne, że w wielu kościołach zostawiano mszał i stułę dla zmarłego kapłana – zaznaczył Karczmarzewski.
Nie wolno było także w tym czasie bielić domów, aby nie uwięzić dusz zmarłych, które w postaci małych ptaków gnieździły się w szparach. Uwięziona w ten sposób dusza będzie trzepotać przez cały rok, domagając się uwolnienia.
Biesiada na płytach nagrobnych
Innym zwyczajem, który dawniej był powszechnie praktykowany, a dziś w naszej kulturze został zapomniany, były uczty cmentarne na grobach zmarłych. W ucztach brali udział żyjący, ale dzielili się jedzeniem z duszami, zostawiając na mogiłach niewielkie ilości miodu, kaszy, chleba, maku, aby dusze miały się czym posilić.
Dziadami nazywano też wędrownych żebraków, którzy, ze względu na swoją mobilność i brak stałego miejsca zamieszkania, byli uznawani za łączników świata żywych ze światem zmarłych. W niektórych rejonach urządzano dla nich „dziadowskie bale” i zapraszano na nie żebrzących, aby najedli i napili się do syta. W zamian mieli modlić się za dusze zmarłych przodków gospodarzy.
Bale Wszystkich Świętych
Nawiązaniem do tej starej tradycji są Bale Wszystkich Świętych, organizowane przez parafie i wspólnoty. Uczestniczące w nim głównie dzieci przebierają się za wybranego świętego. Czas wspólnej zabawy poprzedza Msza święta.
Jak podkreślają organizatorzy Bale Wszystkich Świętych to inicjatywa, która ma na celu pokazanie dzieciom, że święci to postacie prawdziwe, które żyły na świecie tak jak my, a dzisiaj są przykładem dla naszego postępowania.
Bale te są przeciwwagą dla wszechobecnego, niepolskiego zwyczaju, jakim jest Halloween, i propozycją dla tych, którzy chcą obchodzić Wszystkich Świętych zgodnie z polskim zwyczajem i chrześcijańską tradycją.
Koncerty, wystawa oraz warsztaty muzyczne i targi. W Toruniu, w Dworze Artusa rozpoczyna się 17 maja muzyczna część Festiwalu Muzykofilia. Tegoroczna edycja… Czytaj dalej »
Nominowany do Oscara i nagrodzony Złotą Palmą mistrz storytellingu Hirokazu Kore-eda powraca z nowym, subtelnym i niezwykle poruszającym filmem. W „Monsterze”… Czytaj dalej »
- Polityczne podziały, które są w naszym społeczeństwie, są nie do zlikwidowania - mówił w „Rozmowie Dnia” Polskiego Radia PiK Robert Górski, artysta… Czytaj dalej »
Po raz trzeci Zespół Pieśni i Tańca Ziemia Bydgoska zaprezentuje się we wtorek (21 maja) na scenie bydgoskiej Filharmonii Pomorskiej z okazji Dnia Matki… Czytaj dalej »
W ramach obchodów Tygodnia Bibliotek WiMBP w Bydgoszczy zaprosiła na spotkanie autorskie z Magdaleną Wolińską-Riedi, autorką niezwykle popularnych książek… Czytaj dalej »
Sonia Bohosiewicz, Wiesław Komasa oraz Robert Talarczyk - między innymi oni wystąpią na scenie Teatru Baj Pomorski w Toruniu. Właśnie tam w najbliższy piątek… Czytaj dalej »
Przedstawiciele sześciu polskich Miast Kreatywnych UNESCO spotkali się w podbydgoskim Ostromecku. W tamtejszym pałacu obchodzone jest 10-lecie polskiej obecności… Czytaj dalej »
Podczas jednej z pierwszych wiosennych nocy na terenie nieczynnego dworca ginie dwoje nastolatków. Komisarz Robert Bukowski, doświadczony śledczy rozpoczyna… Czytaj dalej »
Robert Poryziński siedem lat temu postanowił całkowicie zmienić swoje życie. Alkoholizm ściągnął go na samo dno. Dziś jest trzeźwiejącym alkoholikiem… Czytaj dalej »
Używamy informacji zapisanych za pomocą cookies i podobnych technologii m.in. w celach reklamowych i statystycznych oraz w celu dostosowania naszych serwisów do indywidualnych potrzeb użytkowników. Mogą też stosować je współpracujący z nami reklamodawcy, firmy badawcze oraz dostawcy aplikacji multimedialnych. W programie służącym do obsługi internetu można zmienić ustawienia dotyczące cookies. Korzystanie z naszych serwisów internetowych bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci urządzenia. Więcej informacji można znaleźć w naszej Polityce prywatności
Zamieszczone na stronach internetowych www.radiopik.pl materiały sygnowane skrótem „PAP” stanowią element Serwisów Informacyjnych PAP, będących bazą danych, których producentem i wydawcą jest Polska Agencja Prasowa S.A. z siedzibą w Warszawie. Chronione są one przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Powyższe materiały wykorzystywane są przez Polskie Radio Regionalną Rozgłośnię w Bydgoszczy „Polskie Radio Pomorza i Kujaw” S.A. na podstawie stosownej umowy licencyjnej. Jakiekolwiek wykorzystywanie przedmiotowych materiałów przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, jest zabronione. PAP S.A. zastrzega, iż dalsze rozpowszechnianie materiałów, o których mowa w art. 25 ust. 1 pkt. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jest zabronione. Rozumiem i wchodzę na stronę
![W takim rytmie gra toruński Festiwal Muzykofilia. Wiele sztuk - różne przeżycia [program]](public/info/2024/thumb_480_0/2024-05-16_171589362810.jpg)
![Dramat o dziecięcych tajemnicach. Film Monster wchodzi na ekrany kin [zwiastun]](public/info/2024/thumb_480_0/2024-05-16_171587570410.jpg)
![Jeździ po Polsce i opowiada bajki. Teatr Miejsca na rowerze wyrusza z Torunia [wideo]](public/info/2024/thumb_480_0/2024-05-14_171567464310.jpg)