99 lat temu wybuchło Powstanie Wielkopolskie
Powstanie Wielkopolskie, które wybuchło 27 grudnia 1918 roku, było jedyną tak dużą, udaną insurekcją w naszej historii - doprowadziło do wyzwolenia spod władzy niemieckiej niemal całej Wielkopolski.
"Czynniki zewnętrze sprzyjały Polakom. Wielu działaczy niepodległościowych upatrywało szansy w tym, że zaborcy są ze sobą skonfliktowani. Sytuacja pod koniec 1918 roku - zwłaszcza jeśli chodzi o Niemcy, spowodowała, że zelżał nadzór policyjny i rządowy nad Prowincją Poznańską. Pierwotnie zakładano, że powstanie wybuchnie na początku 1919 roku. To, co zdarzyło się w Poznaniu w ostatnich dniach grudnia 1918 roku można nazwać dziełem przypadku" - mówił o ówczesnej sytuacji politycznej Zbigniew Pilarczyk z UAM w Poznaniu.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania była wizyta w Poznaniu wybitnego pianisty, męża stanu Ignacego Jana Paderewskiego. Jego przyjazd 26 grudnia 1918 r. był okazją do zorganizowania manifestacji patriotycznej.
Następnego dnia Polacy gromadzili się pod budynkiem hotelu Bazar, w którym zatrzymał się Paderewski. Niemcy zorganizowali kontrpochód, jego uczestnicy zniszczyli po drodze siedzibę Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej - legalnej polskiej władzy państwowej, uznanej przez Polski Sejm Dzielnicowy. Przed godziną 17. sytuacja wymknęła się spod kontroli. Padł pierwszy strzał - wybuchło powstanie.
Początkowo Naczelna Rada Ludowa prowadziła z Niemcami rozmowy, jednak nominowała na tymczasowego dowódcę powstania kapitana Stanisława Taczaka. "Jego umiejętności organizacyjne miały duże znaczenie dla dalszego przebiegu powstania. Dzięki niemu powstały plany organizacyjne, taktyczne, linia frontu, powołano też okręgi wojskowe - ogromnie ułatwiało to walkę. O rozstrzygnięciu w sprawie granic Polski zdecydowało m.in. to, że w odpowiednim czasie na czele powstania stanął odpowiedni dowódca" - mówił PAP prof. Lech Trzeciakowski.
W pierwszym okresie walk powstańczych, do końca roku, Polakom udało się zdobyć większą część Poznania. Ostatecznie miasto zostało wyzwolone 6 stycznia, kiedy to przejęto lotnisko Ławica. W polskie ręce wpadło kilkaset samolotów. W ciągu następnego tygodnia wyzwolono większą część Wielkopolski.
W połowie stycznia 1919 r. Stanisław Taczak przekazał dowodzenie przybyłemu z Warszawy gen. Józefowi Dowbor-Muśnickiemu, który zaczął tworzyć regularną armię - Wojska Wielkopolskie, liczące około 100 tysięcy ludzi. „Brakowało oficerów a gen. Dowbor - Muśnicki przywiózł ze sobą około 200 oficerów z I Korpusu. Szeregowi poznaniacy i ci oficerowie z zaboru rosyjskiego dogadali się ze sobą, bo były to czasy, gdy jednoczono się dla odzyskania niepodległości” - mówił PAP Jarosław Łuczak z Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego.
Jednak Niemcy nie pogodzili się z sytuacją. Pod koniec stycznia 1919 roku rozpoczęli działania na froncie północnym, a w połowie lutego przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, co miało świadczyć o ich planach ofensywy, która miała zostać przeprowadzona w kwietniu i maju 1919 roku. Operacja „Wiosenne słońce” zakładała atak nie tylko na terytorium Wielkopolski, ale również całego kraju. "Polska nie byłaby w stanie przeciwstawić się tak dużej ofensywie, którą przygotowywali Niemcy. Na szczęście polski wywiad dowiedział się o planach okupanta i poinformował dowództwo Ententy, które natychmiast zareagowało. Głównodowodzący marszałek Ferdynand Foch zagroził Niemcom, że w przypadku ataku na Polskę podejmie działania zbrojne, które zakończą się w Berlinie" - podkreślił poznański historyk Marek Rezler.
16 lutego 1919 r. w Trewirze podpisano układ przedłużający rozejm pomiędzy państwami Ententy a Niemcami. Na żądanie marszałka Ferdynanda Focha do układu dopisano postanowienia dotyczące zakończenia konfliktu polsko-niemieckiego.
Na podstawie rozejmu Niemcy mieli powstrzymać się od wszelkich działań zbrojnych. "Niemcy muszą niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach" - napisano w porozumieniu. Układ ustalał linię demarkacyjną obejmującą zasięgiem obszary zdobyte w wyniku walk powstańczych. Ponieważ tekst układu nie określał precyzyjnie daty wejścia w życie, Niemcy prowadzili nadal działania zbrojne, nie godząc się na straty terytorialne.
Zdaniem historyków, gdyby nie doszło do wybuchu powstania, na terenie regionu zarządzono by plebiscyt, w wyniku którego część powiatów, zgermanizowanych w wyniku niemieckiej polityki osadniczej, nie weszłoby w skład odrodzonego państwa polskiego, ponieważ ludność opowiedziałaby się po stronie niemieckiej.
Ostateczne zwycięstwo przypieczętował podpisany 28 czerwca 1919 traktat wersalski, w wyniku którego do Polski powróciła prawie cała Wielkopolska.
Likwidacja Frontu Wielkopolskiego nastąpiła 8 marca 1920 r.; jednolicie umundurowana i dobrze wyszkolona Armia Wielkopolska weszła w skład polskich sił zbrojnych, a sprzęt wojskowy, zdobyty w walce z zaborcą, wzbogacił organizującą się armię. Żołnierze Armii Wielkopolskiej prosto z okopów powstańczych ruszyli na odsiecz oblężonego Lwowa i uczestniczyli w wojnie polsko-bolszewickiej. (PAP)
