Rok 2014 w historii i kulturze

70. rocznica wybuchu powstania warszawskiego, 25. rocznica wyborów 4 czerwca 1989 r., 10 lat od wstąpienia Polski do UE minęło w 2014 r. Po latach przygotowań otwarto wystawę główną Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie; w Gdańsku - Europejskie Centrum Solidarności.

STYCZEŃ:

- W dawnym niemieckim obozie Auschwitz ofiary Holokaustu uczcili jego byli więźniowie wraz z delegacją Knesetu. "69 lat po opuszczeniu Auschwitz jesteśmy tutaj ponownie jako dumni obywatele państwa żydowskiego" - mówił b. więzień obozu Noah Klieger. W uroczystościach wzięło udział ponad 100 ocalonych z Zagłady byłych więźniów obozu. Towarzyszyła im największa w historii - bo licząca około 60 deputowanych - delegacja Knesetu. Obecni byli również polscy posłowie i parlamentarzyści kilku krajów europejskich.

LUTY:

- Z okazji 25. rocznicy rozpoczęcia obrad Okrągłego Stołu otwarto dla zwiedzających Pałac Prezydencki. Historyczny stół można było zobaczyć w Sali Kolumnowej, w której 6 lutego 1989 r. władze PRL i opozycja demokratyczna przystąpiły do rozmów. Oprócz historycznego mebla można było obejrzeć wystawę poświęconą uczestnikom wydarzeń sprzed 25 lat, na której zaprezentowano archiwalne fotografie oraz wypowiedzi polityków związane z wydarzeniami 1989 r. W Pałacu Prezydenckim odbyła się debata "Okrągły Stół z perspektywy ćwierćwiecza".

- Na ekrany kin wszedł opowiadający o Ryszardzie Kuklińskim szpiegowski thriller "Jack Strong" w reżyserii Władysława Pasikowskiego. "Pułkownik Kukliński zasłużył na wdzięczną pamięć ze strony rodaków żyjących w niepodległym, wolnym państwie" - mówił po uroczystej premierze "Jacka Stronga" prezydent Bronisław Komorowski.

- Po burzliwej dyskusji Sejm przyjął uchwałę upamiętniającą płk. Ryszarda Kuklińskiego. "Kukliński odważnie przeciwstawił się komunistycznemu reżimowi, stając w jednym szeregu z bohaterami walk o polską niepodległość" – napisano w uchwale. W lutym minęła 10. rocznica śmierci płk Ryszarda Kuklińskiego.

- IPN ogłosił nazwiska 12 ofiar komunizmu, w tym żołnierzy podziemia po 1945 r., zidentyfikowanych po ekshumacjach na Wojskowych Powązkach. Wśród nich znaleźli się ostatni komendant Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej Antoni Olechnowicz oraz komandorzy Zbigniew Przybyszewski i Stanisław Mieszkowski.

- W 200 rocznicę urodzin Oskara Kolberga, wybitnego polskiego etnografa, folklorysty i kompozytora w Przysusze w woj. mazowieckim – gdzie przyszedł na świat – odbyła się inauguracja Roku Oskara Kolberga.

MARZEC:

- W Narodowym Dniu Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” w całym kraju odbyły się uroczystości upamiętniające żołnierzy, którzy po 1945 r. walcząc o wolną Polskę, byli represjonowani przez komunistyczne władze.

- W Teatrze Narodowym w Warszawie odbyła się uroczysta premiera filmu "Kamienie na Szaniec" w reżyserii Roberta Glińskiego. Główne role, "Zośki" i "Rudego", zagrali Marcel Sabat i Tomasz Ziętek.

- Zrabowane podczas II wojny światowej rysunki i litografie m.in. Aleksandra Orłowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Chełmońskiego, Leona Wyczółkowskiego powróciły do Muzeum Narodowego w Warszawie.

- Sejm RP uznaje członkostwo Polski w Pakcie Północnoatlantyckim za główny, obok członkostwa w Unii Europejskiej, fundament polskiego bezpieczeństwa narodowego - głosi przyjęta w marcu w Sejmie przez aklamację uchwała w sprawie 15. rocznicy członkostwa Polski w NATO.

- Niemcy zwrócili Polsce cenny obraz „Schody pałacowe” Francesco Guardiego, zrabowany przez nazistów w 1939 roku. W 1980 r. „Schody pałacowe” przekazano jako depozyt do Kurpfalzische Museum w Heidelbergu, a następnie do Staatsgalerie w Stuttgarcie, gdzie znajdował się do momentu zwrotu Polsce.

KWIECIEŃ:

- Papież Franciszek ogłosił świętymi Jana XXIII i Jana Pawła II. We mszy kanonizacyjnej uczestniczyło ok. 800 tys. wiernych. Był też emerytowany papież Benedykt XVI. Franciszek nazwał nowych świętych "ludźmi mężnymi". O Janie Pawle II powiedział też, że to "papież rodziny".

- Otwarto nową ekspozycję w Muzeum Domu Rodzinnym Jana Pawła II w Wadowicach. Mottem ekspozycji jest pierwsze zdanie z życiorysu papieża: "Urodziłem się w Wadowicach". Projektanci pokazują Jana Pawła II jako zwykłego człowieka. Wystawa składa się z 16 stref opowiadających o jego drodze od urodzin po śmierć.

- Otwarcie przez prezydenta Bronisława Komorowskiego wystawy w łódzkim Centrum Dialogu, złożenie wieńca pod pomnikiem Polaków Ratujących Żydów i uchwała Senatu - w ten sposób uczczono stulecie urodzin "kuriera z Warszawy" Jana Karskiego. Kwiaty złożono też na cmentarzu w Waszyngtonie, gdzie spoczywa Karski. Muzeum Historii Polski przygotowało wystawę pt. "Jan Karski - człowiek wolności". Ekspozycja była prezentowana w różnych miastach Polski, a jej anglojęzyczna wersja - "Jan Karski's Mission for Humanity", m.in. w siedzibie ONZ w Nowym Jorku, Parlamencie Europejskim w Brukseli, siedzibie głównej UNESCO w Paryżu, Sejmie RP w Warszawie.

- Zdjęcia utraconych w czasie drugiej wojny światowej dzieł znalazły się na uruchomionym przez ministerstwo kultury portalu dzielautracone.gov.pl. Resort liczy, że witryna pomoże w upowszechnianiu wizerunku poszukiwanych polskich dóbr kultury.

MAJ:

- Odbyły się obchody 10-lecia Polski w UE. "10 lat członkostwa w UE to dobry czas dla Polski, to sukces całego narodu" - powiedział prezydent Bronisław Komorowski. Podziękował wszystkim, którzy przysłużyli się zmianom, jakie zaszły w Polsce w ostatnich 25 latach i którzy pracowali na rzecz akcesji do Unii. Pamiętamy - podkreślił prezydent w telewizyjnym orędziu - że "drogę na Zachód otworzyło nam zwycięstwo obozu polskiej wolności w wyborach 4 czerwca 1989 roku".

- Prezydent Bronisław Komorowski i przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso uczestniczyli w obchodach 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. „Sentencja +Plus Ratio Quam Vis+ może być mottem Unii Europejskiej” - mówił Barroso.

- Premier Donald Tusk otworzył wystawę inaugurującą Muzeum Pamięci 2. Korpusu Polskiego przy polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino. Wzniesione na 70. rocznicę zakończenia bitwy, przypomina dzieje 2. Korpusu gen. Władysława Andersa i walk Polaków.

- W Warszawie odbyła się premiera filmu "Powstanie Warszawskie", zmontowanego z autentycznych zdjęć z 1944 r., pochodzących z powstańczych kronik. Na potrzeby filmu napisano specjalne dialogi, które czytają aktorzy. Część to dialogi fikcyjne, wymyślone przez twórców filmu. Niektóre wypowiedzi są jednak prawdziwe - odtworzono je dzięki analizie zdjęć z kronik i skorzystaniu z pomocy specjalistów od czytania z ruchu warg.

- Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odbył się pogrzeb gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Zwolennicy generała mieli m.in. hasła: "Generale żegnamy. Chwała i honor. Bezrobotni. Komuno wróć". Przeciwnicy zebrali się m.in. przy grobie płk. Ryszarda Kuklińskiego, oddzieleni kordonem policji. Skandowali: "Morderca, morderca" oraz "Raz sierpem, raz młotem czerwoną hołotę", "Zdrajca, zdrajca". Trzymali zdjęcia ofiar z lat 80., m.in. Grzegorza Przemyka oraz transparenty "Cześć i chwała ofiarom generała" i "Zdrajca won pod Kreml".

CZERWIEC:

- Minęła 25. rocznica wyborów 4 czerwca 1989 r., które zakończyły się wielkim zwycięstwem Solidarności, a ich konsekwencją był upadek rządów komunistycznych w Polsce. Główne uroczystości rocznicowe odbyły się na pl. Zamkowym w Warszawie z udziałem delegacji z niemal 50 państw. Przemówienia wygłosili Bronisław Komorowski i Barack Obama. Prezydenci Polski, Niemiec, Czech, Słowacji i Węgier wzięli udział w spotkaniu z młodzieżą pod hasłem "1989 - Pokolenie Wolności". Bronisław Komorowski wygłosił orędzie przed Zgromadzeniem Narodowym.

- Przywódca Tatarów krymskich Mustafa Dżemilew odebrał z rąk prezydenta Bronisława Komorowskiego Nagrodę Solidarności im. Lecha Wałęsy. "To bardzo duże moralne wsparcie; dziś potrzebne jak nigdy wcześniej" – powiedział Dżemilew.

- W obchodach 70. rocznicy D-Day, największej operacji desantowej aliantów podczas II wojny światowej, wzięło udział około 20 zachodnich przywódców, w tym prezydent USA Barack Obama, prezydent RP Bronisław Komorowski, kanclerz Niemiec Angela Merkel, brytyjska królowa Elżbieta II, a także prezydent Rosji Władimir Putin.

- Przywódcy państw UE upamiętnili setną rocznicę wybuchu pierwszej wojny światowej. Uroczystość odbyła się w mieście Ypres w Belgii. 28 czerwca minęło sto lat od zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga w Sarajewie, co zapoczątkowało lawinę zdarzeń prowadzących do wybuchu wojny światowej, w której zginęło ok. 9,5 mln żołnierzy.

- Były wicepremier PRL Stanisław Kociołek został prawomocnie uniewinniony ws. Grudnia'70, a dwaj b. żołnierze zawodowi - skazani na kary w zawieszeniu. Orzekł tak Sąd Apelacyjny w Warszawie.

- Prezydent Bronisław Komorowski powołał Małgorzatę Omilanowską na stanowisko ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Zastąpiła ona Bogdana Zdrojewskiego, który zdobył mandat do PE.

- Organizatorzy Malta Festival Poznań podjęli decyzję o odwołaniu kontrowersyjnego spektaklu „Golgota Picnic”. Przeciwko sztuce protestowały m.in. środowiska katolickie. Na dni, w których miał być wystawiany spektakl, zapowiadane były protesty nawet 30 tys. osób. Sztuka „Golgota Picnic” pokazywana był m.in. w Brazylii, Belgii, Hiszpanii, Holandii, Niemczech.

LIPIEC:

- Polacy umieli przebaczyć, gdy Niemcy okazali skruchę - mówił w Berlinie prezydent Niemiec Joachim Gauck podczas otwarcia wystawy o powstaniu warszawskim. Totalitaryzm jest bezradny wobec marzeń o wolności i pojednaniu narodów - podkreślał prezydent Bronisław Komorowski. Ekspozycja "Powstanie Warszawskie 1944" znajduje się w Centrum Dokumentacyjnym Topografia Terroru - miejscu, gdzie w czasie II wojny światowej mieściła się m.in. główna siedziba dowództwa SS oraz centrala Gestapo. Obaj prezydenci objęli honorowy patronat nad wystawą.

- Obchody Roku Polski w Rosji i Rosji w Polsce, planowane na 2015 r., zostały odwołane decyzją Rady Ministrów. Wpływ na tę decyzję miało m.in. zestrzelenie malezyjskiego samolotu nad Ukrainą. Rok Polski w Rosji i Rok Rosji w Polsce to inicjatywa, która w 2015 r. miała pozwolić Polakom i Rosjanom przedstawić własne najważniejsze osiągnięcia gospodarcze, naukowe i kulturalne.

- Ponad 10 tys. osób, wśród nich prezydent Bronisław Komorowski oraz weterani powstania warszawskiego, wzięło udział w pokazie specjalnym filmu fabularnego "Miasto 44" na Stadionie Narodowym w Warszawie. Reżyserem filmu jest Jan Komasa.

SIERPIEŃ:

- Dźwięki syren, zatrzymanie ruchu na ulicach, msze, apele pamięci, wystawy i koncerty - tak w całej Polsce obchodzono 70. rocznicę wybuchu powstania warszawskiego. O godzinie 17 w stolicy zawyły syreny, na ulicach zamarł ruch. Odbyła się uroczysta odprawa posterunku honorowego przed Grobem Nieznanego Żołnierza. "Składamy dziś pokłon niezwykłemu środowisku powstańców warszawskich" - mówiła prezydent stolicy Hanna Gronkiewicz-Waltz. Władze państwowe, mieszkańcy stolicy i weterani składali kwiaty pod pomnikami i tablicami pamiątkowymi powstania, zasadzono też Drzewo Pamięci.

- 100. rocznica Legionów Polskich - Prezydent Bronisław Komorowski otworzył w Muzeum Narodowym w Krakowie wystawę poświęconą Legionom Polskim i wielkiej wojnie. Legiony Polskie były pierwszą polską formacją wojskową w XX w. Skupiły w sobie oddziały Strzelca Józefa Piłsudskiego, Drużyny Strzeleckie, Polowe Drużyny Sokoła oraz inne organizacje paramilitarne działające przed I wojną światową, głównie na terenie zaboru austriackiego.

- Tysiące widzów obejrzało największą od kilku lat defiladę z okazji Święta Wojska Polskiego. Warszawskimi ulicami przemaszerowało ok. 1,2 tys. żołnierzy i przejechało 120 pojazdów. Defiladę otworzył przelot ponad 50 samolotów i śmigłowców.

- 100. rocznica wymarszu z krakowskich Oleandrów w kierunku Królestwa Polskiego I Kompanii Kadrowej. W spotkaniu rodzin legionistów w Urzędzie Miasta Krakowa wziął udział wnuk marszałka Józefa Piłsudskiego Krzysztof Jaraczewski. Kilkanaście urn z ziemią z ponad 20 pól bitewnych, miejsc kaźni i miejsc pamięci narodowej złożyli w bryle krakowskiego kopca Piłsudskiego uczestnicy tegorocznego Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej oraz krewni legionistów.

- Modlitwami na łódzkim Cmentarzu Żydowskim i uroczystościami na terenie Memoriału Radegast, byłej stacji kolejowej, skąd wywożono Żydów do obozów zagłady, uczczono 70. rocznicę likwidacji Litzmannstadt Getto. W uroczystościach wzięło udział m.in. ok. 50 ocalałych z łódzkiego getta i ich rodziny, grupy polskiej i izraelskiej młodzieży, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi rabin Symcha Keller.

- Prezydent Bronisław Komorowski i b. prezydent Lech Wałęsa wzięli udział w otwarciu Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. "To niezwykłe miejsce, które łączy tradycje Stoczni Gdańskiej z tradycjami +czasów najtrudniejszych+ m.in. Grudnia '70 r." - mówił Komorowski.

- Powołana przez minister kultury Małgorzatę Omilanowską Komisja Oscarowa, pod przewodnictwem Filipa Bajona, jednogłośnie zdecydowała, że film "Ida" w reżyserii Pawła Pawlikowskiego będzie polskim kandydatem do Oscara w kategorii "najlepszy film nieanglojęzyczny".

WRZESIEŃ:

- Obchody 75. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Doświadczenia drugiej wojny światowej są lekcją w obliczu współczesnych konfliktów m.in. na wschodzie Europy - zgodzili się prezydenci Polski i Niemiec, Bronisław Komorowski i Joachim Gauck, podczas uroczystości na Westerplatte.

- 25 lat po powstaniu rządu Mazowieckiego, w Kancelarii Premiera spotkali się szefowie kolejnych polskich rządów. "Rocznica powołania rządu Tadeusza Mazowieckiego to dzień ważny dla Polaków, niezależnie od poglądów" - mówił premier Donald Tusk.

- Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka rozpoczął działalność w nowej siedzibie przy ul. Nadwiślańskiej na krakowskim Podgórzu. Cricoteka została założona w Krakowie w 1980 r. z inicjatywy Tadeusza Kantora jako "żywe archiwum" Teatru Cricot 2. Zgodnie z wolą artysty, Cricoteka od początku pełniła równolegle funkcje muzeum, archiwum, galerii i ośrodka badań.

- W 75. rocznicę agresji sowieckiej na Polskę prezydent Bronisław Komorowski odsłonił w Cytadeli Warszawskiej, gdzie powstaje Muzeum Katyńskie, tablice upamiętniające ofiary NKWD z 1940 r. "Jednym z fundamentów wolnej Polski było dochodzenie prawdy o Katyniu" - mówił prezydent.

- "Poświęcenie polskiej Pierwszej Samodzielnej Brygady Spadochronowej nie poszło na marne, Polska i Holandia znowu są razem w NATO i w UE" - mówił prezydent Bronisław Komorowski podczas obchodów 70. rocznicy bitwy pod Arnhem, w której walczyli polscy spadochroniarze. W uroczystościach, które odbywały się na Placu Polskim w Driel, wziął udział holenderski król Wilhelm Aleksander oraz przedstawiciele rządu holenderskiego, reprezentanci Wielkiej Brytanii i Kanady.

- Polskie Państwo Podziemne było instytucją unikatową na skalę okupowanej Europy, wyrazem niezłomnej woli narodu w walce o niepodległość - podkreślali uczestnicy obchodów 75. rocznicy powstania Polskiego Państwa Podziemnego. Konferencje naukowe, wystawy, koncerty znalazły się w programie współorganizowanych w całym kraju przez Instytut Pamięci Narodowej obchodów, przypadającej 27 września 75. rocznicy powstania Polskiego Państwa Podziemnego.

- Imiona i nazwiska ośmiu ofiar komunizmu - żołnierzy polskiego podziemia antykomunistycznego, zidentyfikowanych po ekshumacjach na Wojskowych Powązkach, ogłosił IPN. Jest wśród nich wybitny oficer AK i cichociemny mjr Bolesław Kontrym "Żmudzin".

- Mszą świętą i koncertem uczczono w Grodnie 500. rocznicę bitwy pod Orszą, w której polsko-litewskie wojska rozgromiły siły moskiewskie. Tablicę poświęconą hetmanowi wielkiemu litewskiemu Konstantemu Ostrogskiemu odsłonięto w Lidzie na Białorusi.

- Życie polityczne, kulturalne i artystyczne polskiej wojennej i powojennej emigracji w Londynie zostało przedstawione na wystawie "Londyn - stolica Polski. Emigracja polska 1940-1990" przez Muzeum Historii Polski.

PAŹDZIERNIK:

- "Swego życia nie zamieniłbym na żadne inne" - mówił w jednym z ostatnich wywiadów legendarny "Kurier z Warszawy", Jan Nowak-Jeziorański. 2 października 2014 roku ten wielki Polak i patriota, b. dyrektor Radia Wolna Europa, dziennikarz, pisarz i publicysta, skończyłby 100 lat.

- Julia Hartwig została laureatką przyznanej po raz drugi Nagrody im. Wisławy Szymborskiej. Poetka została nagrodzona za wydany w zeszłym roku tomik "Zapisane". Wartość nagrody to 200 tysięcy złotych. Zwyciężczyni otrzymała także statuetkę będącą przestrzennym przedstawieniem wyklejanki Wisławy Szymborskiej.

- Prezydenci Polski Bronisław Komorowski i Izraela Reuwen Riwlin otworzyli wystawę główną Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie. Na ekspozycję składa się osiem galerii prezentujących 1000 lat historii polskich Żydów. Nad wystawą, obejmującą powierzchnię ok. 4,2 tys. mkw., od 14 lat pracowało 120 historyków i muzealników z Polski, Izraela i USA.

- Minęła 90. rocznica urodzin Zbigniewa Herberta, jednego z najważniejszych polskich poetów XX wieku, pisarza o wielkim dorobku, autorytecie artystycznym i moralnym, biografii tragicznie uwikłanej w historię XX wieku.

LISTOPAD:

- W Niemczech obchodzono 25. rocznicę upadku muru berlińskiego. Kanclerz Niemiec Angela Merkel podkreśliła podczas otwarcia nowej wystawy w Muzeum Muru Berlińskiego, że pokojowa rewolucja w NRD, która na jesieni 1989 roku doprowadziła do otwarcia granicy i ustąpienia skompromitowanych polityków komunistycznych, a rok później do zjednoczenia Niemiec, nie byłaby możliwa bez wcześniejszych wydarzeń w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

- Ekumeniczne nieszpory poprowadzone przez prymasa Polski abp Wojciecha Polaka, wystawa i sympozjum naukowe oraz koncert "Credo" Krzysztofa Pendereckiego złożyły się na program obchodów 100. rocznicy Bitwy Łódzkiej, w której brało udział ponad 600 tys. żołnierzy, zginęło ok. 200 tys. - 110 tys. żołnierzy armii rosyjskiej, 90 tys. z armii niemieckiej i austriackiej.

- Premier Ewa Kopacz i kanclerz Niemiec Angela Merkel uczestniczyły w nabożeństwie ekumenicznym upamiętniającym 25. rocznicę Mszy Pojednania, które odprawiono w Kościele Pokoju w Świdnicy (Dolnośląskie). Wcześniej w Krzyżowej Kopacz i Merkel wzięły udział w uroczystym otwarciu stałej wystawy pt. "Odwaga i pojednanie" przygotowanej przez Muzeum Historii Polski.

- Saksonia zwróciła Polsce średniowieczny rękopis kazań. Trafił on do prawowitego właściciela, czyli Biblioteki Narodowej w Warszawie. Zrabowany w czasie II wojny światowej łacińskojęzyczny rękopis z kazaniami, pochodzący z pierwszej połowy XV wieku, przechowywany był w Bibliotece Państwowej i Uniwersyteckiej w Dreźnie.

GRUDZIEŃ:

- "Ida" Pawła Pawlikowskiego znalazła się w gronie pięciu najlepszych nieanglojęzycznych filmów, które mają szansę otrzymać prestiżową nagrodę Złote Globy, przyznawaną co roku przez Hollywoodzkie Stowarzyszenie Prasy Zagranicznej. Podczas 27. gali Europejskich Nagród Filmowych w Rydze, "Ida" zdobyła nagrody w kategoriach: najlepszy film europejski, najlepsza reżyseria oraz najlepszy scenariusz i zdjęcia. Obraz uhonorowała również publiczność.

- Sejm ustanowił rok 2015 Rokiem Polskiego Teatru Publicznego. W 2015 r. obchodzona będzie 250. rocznica powołania Teatru Narodowego, a tym samym ustanowienia teatru publicznego w naszym kraju.