Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
„Człowiek jest drogą Kościoła i społeczeństwa”. O nauczaniu Jana Pawła II w Toruniu
2023-07-31, 20:07Przedstawiciele świata nauki i Kościoła dyskutowali w Toruniu o nauczaniu społecznym św. Jana Pawła II. Złoty medal „Zasłużony dla Edukacji' przyznano prof. Alicji Grześkowiak. Czytaj dalej »
Wojskowi złapali za instrumenty i zagrali z myślą o Koperniku
2023-07-28, 21:21„Kopernik i jego planety” to tytuł płyty nagranej przez Wojskową Orkiestrę z Torunia. Na krążku znalazły się popularne przeboje oraz utwory napisane specjalnie dla zespołu. Czytaj dalej »
Siedem historii z życia Torunia prezentują na wieloportretach. Wystawa w Krzywej Wieży
2023-07-26, 09:21- To pewna opowieść fotograficzna, ale bardziej przypominająca film, sekwencje filmowe o danym człowieku w danym miejscu czy sytuacji - tłumaczą Jadwiga i Marek Czarneccy. Na wystawie w Krzywej Wieży można zobaczyć zdjęcia prezentujące… Czytaj dalej »
Przepisy z czasów Kopernika. Toruńskie lokale przygotowały menu z okazji jego urodzin
2023-07-12, 17:13Dań inspirowanych dawną sztuką kulinarną można skosztować w toruńskich restauracjach. Specjalną ofertę przygotowywano z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Czytaj dalej »
Z pomnika na korytarz akademika! Finał konkursu na mural z Mikołajem Kopernikiem
2023-07-10, 17:00Znamy zwycięskie projekty murali konkursu pt. „Mikołaj Kopernik - buntownik z wyboru'. Prace ozdobią korytarz kamienicy przy ulicy Mickiewicza 124 w Toruniu, gdzie powstaje prywatny akademik. Projekt wpisuje się w obchody 550. rocznicy… Czytaj dalej »
Pomnik, ławeczka, a teraz mural. Grudziądz upamiętnia Mikołaja Kopernika
2023-07-10, 07:51Postać Mikołaja Kopernika niedługo pojawi się na ścianie jednej z kamienic przy ulicy Starej w Grudziądzu. Mural ma przypomnieć o związkach wielkiego Polaka z miastem, będzie też atrakcją turystyczną. Czytaj dalej »
Kopernik oczami ludowych twórców z lat 70. Powrót historycznej wystawy [zdjęcia, wideo]
2023-06-28, 19:25Wystawa „Kopernik na ludowo. Sztuka artystów nieprofesjonalnych” to nowa propozycja Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Większość prac jest efektem ogólnopolskiego konkursu „Kopernik w sztuce ludowej” zorganizowanego przez Muzeum… Czytaj dalej »
Na pokładzie z Sokratesem i Einsteinem. Plenerowe widowisko „Kopernik Odkrywca”
2023-06-27, 06:45Parada ulicami miasta, spektakl w wykonaniu 40 aktorów, a także animacje na budynkach - w toruńskim Teatrze Baj Pomorski trwają ostatnie przygotowania do plenerowego widowiska „Kopernik Odkrywca”, które zostanie zaprezentowane w najbliższy… Czytaj dalej »
Łączy ich Kopernik. W Toruniu trwa zlot szkół, którym patronuje słynny astronom [zdjęcia]
2023-06-18, 11:10Ogólnopolski Zlot Szkół Kopernikańskich potrwa jeszcze w niedzielę. W programie jest m.in zwiedzanie miasta i gra terenowa. Wydarzenie obywa się z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Czytaj dalej »
Jak leczyć książki i wykonać unikalne zakładki? To pokazał rodzinny piknik Książnicy Kopernikańskiej
2023-06-04, 09:05Warsztaty komiksowe, wizyta w książkowej lecznicy, gry i zabawy - tak było podczas Rodzinnego Pikniku z SuperKopernikiem. Zorganizowała go Książnica Kopernikańska w Toruniu. Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.