Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
„O matmo!” – wystawa z Centrum Nauki Kopernik przyjechała do Grzywny [zdjęcia, wideo]
2023-09-15, 15:17Gdzie w otaczającym świecie możemy odnaleźć matematykę? W odpowiedzi na to pytanie pomaga uczniom ze Szkoły Podstawowej w podtoruńskiej Grzywnie interaktywna wystawa „O matmo!”. Czytaj dalej »
Dźwięki i rytmy kosmosu w toruńskim Kinie Centrum. Finał projektu „De Revolutionibus”
2023-09-13, 17:11Kosmiczne warsztaty filmowe, koncerty muzyki elektroakustycznej oraz wykłady astronomów - Fundacja Artystyczna Kosmos z Torunia od kwietnia realizuje projekt „De Revolutionibus 2023”. Wydarzenie zmierza do wielkiego finału. Czytaj dalej »
Światowy Kongres Kopernikański zatoczył koło i na finał powraca do Torunia [program]
2023-09-12, 19:30Rozpoczyna się toruńska część Światowego Kongresu Kopernikańskiego. Wydarzenie odbywa się z okazji obchodów 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Przed uczestnikami sześć sekcji tematycznych i kilka dni obrad. Wezmą w nich… Czytaj dalej »
Badania kopernikańskie prowadzone na całym świecie będą rejestrowane w Polsce
2023-09-12, 18:44Powstanie Międzynarodowe Centrum Badań Kopernikańskich. List intencyjny w sprawie jego powołania podpisali w Toruniu rektorzy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego… Czytaj dalej »
Miejsce spotkań przy kwitnących kwiatach. Uruchomiono Kopernikański Ośrodek Integracji [zdjęcia]
2023-09-12, 15:36Ma integrować studentów, pracowników UMK i mieszkańców. W Toruniu otwarto Kopernikański Ośrodek Integracji. - Ma to być miejsce, w którym można się spotkać i dobrze bawić - wyjaśniała dyrektor ośrodka Małgorzata Błaszcza… Czytaj dalej »
Wystawa z „kopernikańskim rozmachem”. Otwarcie ekspozycji „Misterium Słońca”
2023-09-09, 07:58W Ratuszu Staromiejskim w Toruniu otwarta została wystawa „Misterium Słońca. Kopernik, syn renesansu” . Ekspozycja jest efektem współpracy Muzeum Okręgowego z wieloma znaczącymi instytucjami kultury zarówno z Polski, jak i Włoch… Czytaj dalej »
Dla Mikołaja Kopernika przebudowali całe piętro. Ta wystawa to muzealny kosmos! [zdjęcia]
2023-09-08, 12:36To bez wątpienia najważniejsze wydarzenie organizowane w Toruniu z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Na potrzeby wystawy „Misterium Słońca. Kopernik, syn renesansu' przebudowano drugie piętro Ratusza Staromiejskiego. Czytaj dalej »
Wypożyczyli kilkaset eksponatów z Polski i zagranicy. Wyjątkowa wystawa o Koperniku
2023-09-01, 08:40W Ratuszu Staromiejskim w Toruniu trwają ostatnie przygotowania do otwarcia nowej wystawy „Misterium Słońca. Kopernik syn renesansu”. To największe ekspozycyjne przedsięwzięcie realizowane przez Muzeum Okręgowe. Czytaj dalej »
W Dzień Miłośnika Książek marszałek przypomina o Księgodzielni Kopernikańskiej
2023-08-09, 21:00- Obchodzimy dziś Światowy Dzień Miłośnika Książek! To zatem idealna sposobność nie tylko by poświęcić się dobrej lekturze, ale także przypomnieć o Marszałkowskiej Księgodzielni Kopernikańskiej - pisze marszałek Piotr Całbecki… Czytaj dalej »
Zrób sobie selfie z Kopernikiem! Przy toruńskim pomniku stanęło specjalne rusztowanie
2023-08-05, 10:11W Toruniu można stanąć z Kopernikiem „twarzą w twarz” i zrobić sobie pamiątkowe selfie. Wokół pomnika ustawiono specjalne rusztowanie, dzięki któremu można znaleźć się na równi z astronomem i wykonać niepowtarzalne zdj… Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.