Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
Coraz więcej turystów w Toruniu
2014-04-23, 14:05Mocna czwórka - taką ocenę wystawiają Toruniowi turyści. W 2013 roku Gród Kopernika odwiedziło prawie 1 mln 700 tys. gości, o kilkadziesiąt tysięcy osób więcej niż w roku poprzednim. Turysta krajowy wydaje w Toruniu średnio 230… Czytaj dalej »
Projekt "Ścieżki Kopernika" w Toruniu
2014-03-05, 12:23Rozprawią się z mitami związanymi z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika oraz zapoznają się z warsztatem naukowym współczesnego historyka. Czytaj dalej »
Wystawa z okazji 541 urodzin Kopernika
2014-03-02, 12:31Z okazji obchodzonych niedawno w Toruniu 541 urodzin Mikołaja Kopernika, w domu astronoma otwarta została wystawa projektów rzeźb, które powstały podczas pleneru w 1971 roku. Czytaj dalej »
Instruktorzy harcerscy z powiatu bydgoskiego najlepsi na Rajdzie Kopernikańskim
2014-02-24, 08:30Reprezentacja instruktorów Związku Harcerstwa Polskiego z powiatu bydgoskiego zwyciężyła w zakończonym w niedzielę w Toruniu XXXI Ogólnopolskim Rajdzie Kopernikańskim. Czytaj dalej »
Rok Mikołaja Kopernika - podsumowanie
2014-01-27, 16:33W Urzędzie Marszałkowskim w Toruniu podsumowano w poniedziałek obchody Roku Mikołaja Kopernika w województwie kujawsko-pomorskim. Czytaj dalej »
90 lat Toruńskiej Książnicy Kopernikańskiej
2013-12-10, 10:0610 grudnia mija 90 lat od powołania Toruńskiej Książnicy Kopernikańskiej. Wtorkowe uroczystości jubileuszowe rozpoczną się o godz. 11.00 w toruńskim Dworze Artusa. Czytaj dalej »
Jak narodziła się astronomiczna pasja Mikołaja Kopernika?
2013-12-03, 08:54O Mikołaju Koperniku i narodzinach jego astronomicznej pasji będzie można usłyszeć we wtorek w toruńskim Dworze Artusa. Czytaj dalej »
"Jak Kopernik odkrył niebo?”
2013-11-04, 10:24Prelekcje o Mikołaju Koperniku odbędą się we wszystkich 14 kujawsko-pomorskich astrobazach. Pierwsze spotkanie odbędzie się we wtorek w I LO w Brodnicy. Prelekcje są częścią większego projektu popularyzującego astronomię i nauki… Czytaj dalej »
Gaudeamus Igitur ...
2013-10-01, 12:54Tysiące studentów w Kujawsko-Pomorskiem rozpoczyna rok akademicki. Miasteczka i kwatery studenckie już się zapełniły. Ruszyły wykłady i ćwiczenia ... a także - jak znamy życie - studenckie imprezy. Później przyjdzie czas na e… Czytaj dalej »
Otwarcie nowego oddziału ratunkowego w Juraszu
2013-09-18, 08:49Nowy oddział ratunkowy zostanie dziś (środa) otwarty w Szpitalu Uniwersyteckim im. Jurasza w Bydgoszczy. Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.