Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
Nowe logo UMK nie wszystkim się podoba
2015-04-03, 17:43Nowy symbol toruńskiej uczelni wzbudza wiele emocji. Internauci porównują go m.in. do sadzonego jajka lub logo galerii handlowej. Zarzucają, że to brak szacunku dla tradycji. Czytaj dalej »
Grudziądz przez dwa dni stolicą polskiej astronomii
2015-03-20, 11:25W mieście rozpoczęło się Ogólnopolskie Młodzieżowe Seminarium Astronomiczne. Kilkudziesięciu młodych pasjonatów astronomii omawia przygotowane wcześniej prezentacje. Czytaj dalej »
43. Grudziądzkie Dni Kopernikowskie
2015-02-27, 10:59Rozpoczynają się 43. Grudziądzkie Dni Kopernikowskie, w ramach których odbędzie się pokaz pt. 'My, muzyka i gwiazdy'. W trakcie seansu w grudziądzkim Planetarium zabrzmi muzyka elektroniczna, której towarzyszyć będą projekcje gwiazd… Czytaj dalej »
Grudziądz świętował imieniny Mikołaja Kopernika
2014-12-06, 14:186 grudnia, w samo południe mieszkańcy Grudziądza zebrali się przed Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika, by świętować imieniny patrona placówki. Czytaj dalej »
Leszek Miller w Bydgoszczy
2014-10-27, 14:12Leszek Miller przebywa z wizytą w Kujawsko-Pomorskiem. Przewodniczący Sojuszu Lewicy Demokratycznej wsparł lokalnych kandydatów w wyborach samorządowych. Czytaj dalej »
Rozpoczął się dwudniowy "Kujawsko-Pomorski Salon Maturzystów"
2014-09-09, 11:31Kilkanaście uczelni z całej Polski promuje się w Toruniu podczas 'Kujawsko-Pomorskiego Salonu Maturzystów'. Czytaj dalej »
Piknik naukowy i rodzinny na bydgoskim Starym Rynku
2014-05-31, 17:27Piknikiem Naukowym i Rodzinnym kończy się Bydgoski Festiwal Naukowy. Czytaj dalej »
Toruński pomnik Kopernika w bydgoskiej koszulce
2014-05-27, 16:40W koszulkę z logo Bydgoszczy 'ubrano' pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu. To finał prezydeckiego zakładu o frekwencję w wyborach do Parlamentu Europejskiego. W Bydgoszczy była wyższa o 0,1 proc. Czytaj dalej »
Europejska Noc Muzeów w Toruniu pełna atrakcji
2014-05-17, 14:27Wejście na wieżę ratusza i spotkanie z siostrą Mikołaja Kopernika, to tylko niektóre atrakcje sobotniej Nocy Muzeów w Toruniu. Czytaj dalej »
Prelekcja Kopernikańska w Unisławiu
2014-05-12, 09:27'Jak Kopernik odkrył niebo?' dowiedzą się w poniedziałek mieszkańcy Unisławia. W auli Zespołu Szkół w Unisławiu rozpocznie się o godz. 18.00 Prelekcja Kopernikańska. Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.