Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
Grudziądz świętuje imieniny Mikołaja Kopernika
2015-12-06, 10:26Specjalna czapka, tort i kwiaty - tak grudziądzanie świętują dzisiaj imieniny niezwykłego Mikołaja - Mikołaja Kopernika. Punktualnie w południe przy pomniku wielkiego astronoma mieszkańcy Grudziądza złożyli jemu imieninowe ży… Czytaj dalej »
Wystawa pocztówek z miast związanych z Mikołajem Kopernikiem
2015-09-22, 12:04'Pocztówki kopernikańskie ' - wystawę pod takim tytułem będzie można oglądać od dziś (wtorek, 22.09) w Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Czytaj dalej »
Seniorzy do piór!
2015-09-11, 16:32Na literacki debiut nigdy nie jest za późno - przekonują organizatorzy trzeciej edycji warsztatów twórczego pisania. Czytaj dalej »
Ponad 100 kierunków mają do wyboru przyszli studenci UMK
2015-07-01, 15:28Nowe kierunki i specjalności - tym Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu chce przyciągnąć tegorocznych maturzystów. Będzie też więcej kierunków anglojęzycznych. Czytaj dalej »
III Międzynarodowy Festiwal Chóralny im. Mikołaja Kopernika "Per Musicam Ad Astra"
2015-06-26, 08:44Chóry i zespoły wokalne z Litwy, Niemiec, Polski, Puerto Rico, Republiki Południowej Afryki, Singapuru i Węgier - to uczestnicy III Międzynarodowego Festiwalu Chóralnego im. Mikołaja Kopernika 'Per Musicam Ad Astra'. Czytaj dalej »
Grudziądz będzie miał ławeczkę z Mikołajem Kopernikiem
2015-06-24, 10:39Chełmno ma ławeczkę zakochanych, Grudziądz będzie miał ławeczkę z Mikołajem Kopernikiem. Turystyczna atrakcja jeszcze w tym roku stanie na grudziądzkim rynku. Czytaj dalej »
Prezentacja zabytkowych zbiorów w Książnicy Kopernikańskiej
2015-06-10, 13:01Dzieła Gutenberga, Mikołaja Kopernika, Adama Mickiewicza czy Marii Pawlikowskiej - w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu nie tylko do obejrzenia, ale też do dotykania i powąchania. Czytaj dalej »
Kopie zabytkowych zbiorów na wystawie w Książnicy Kopernikańskiej
2015-06-09, 10:41Dzieła Gutenberga, Mikołaja Kopernika, Adama Mickiewicza czy Marii Pawlikowskiej - tylko w środę, 10 czerwca w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. I to nie tylko do obejrzenia. Czytaj dalej »
Tajemnice cegieł i drewna - konferencja w Książnicy Kopernikańskiej
2015-05-09, 11:05Co kryją ściany z cegieł i drewna, tak charakterystyczne m.in. dla Bydgoskiego Przedmieścia w Toruniu? Tego dowiedzą się mieszkańcy miasta, którzy przyjdą na konferencję o murze pruskim do Książnicy Kopernikańskiej. Czytaj dalej »
O Podgórzu na spotkaniu w toruńskiej Książnicy Kopernikańskiej
2015-04-17, 19:23Historia, zabytki oraz ciekawostki dotyczące lewobrzeżnej dzielnicy Torunia poznać można było podczas spotkania z cyklu 'Toruń miasto zabytków', które odbyło się w Książnicy Kopernikańskiej. Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.