Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
Mikołaj Kopernik patronuje II LO w Bydgoszczy już sto lat. Msza św. z udziałem biskupa
2023-02-18, 14:30Społeczność bydgoskiego II Liceum Ogólnokształcącego ma powody do świętowania. Sto lat temu wybrano Mikołaja Kopernika na patrona szkoły. Ten wyjątkowy dzień rozpoczął się od uroczystej mszy świętej z udziałem dyrekcji, absolwentów… Czytaj dalej »
Śladami Kopernika po Kujawach i Pomorzu. Dedykowana wystawa w Toruniu
2023-02-18, 13:35Związki Kopernika z miastami regionu oraz obiekty dbające o rozwój i popularyzację astronomicznej tradycji można zobaczyć na wystawie plenerowej 'Szlak Kopernikowski na Kujawach i Pomorzu'. Otwarto ją przed Urzędem Marszałkowskim… Czytaj dalej »
Kopernik symfonicznie i kosmicznie! TOS zaprasza na urodzinowy koncert astronoma
2023-02-18, 12:00Muzyka ilustrująca nasz wszechświat zabrzmi podczas niedzielnego koncertu Toruńskiej Orkiestry Symfonicznej. „Muzyka i kosmos” to projekt przygotowany z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Czytaj dalej »
Co by było, gdyby nie odkrycie Kopernika? Toruński teatr pyta o to w musicalu [wideo]
2023-02-17, 18:30- W centrum zamiast Słońca postawimy Mikołaja Kopernika i to właśnie wokół niego zakręci się cały świat - zapowiadają twórcy spektaklu „Kręci się?!” w Teatrze Muzycznym w Toruniu. Sobotnia (18 lutego) premiera wpisuje się… Czytaj dalej »
„Kino na księżycu”. Przegląd filmowy w rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika
2023-02-17, 07:45Przegląd filmowy „Kino na księżycu”, przygotowany z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, rozpocznie się w piątek (17 lutego) w kinie Camerimage w Toruniu. Zaprezentowane zostaną obrazy inspirowane księżycem, kosmosem… Czytaj dalej »
Medale wręczone! Uroczysta sesja zainaugurowała obchody 550. urodzin Kopernika [program]
2023-02-16, 14:30Przedstawiciele władz rządowych i samorządowych, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i goście z miast kopernikańskich spotkali się w czwartek (16 lutego) w toruńskim ratuszu. Uroczystą sesją Rady Miasta zainaugurowano tam obchody 550… Czytaj dalej »
To będzie kosmiczny weekend! Toruń będzie świętował 550. urodziny Kopernika
2023-02-16, 08:40Uroczysta sesja Rady Miasta zainauguruje 16 lutego w Toruniu obchody 550. urodzin Mikołaja Kopernika. W programie zaplanowano wiele wydarzeń naukowych - takich, jak Światowy Kongres Kopernikański, ale też artystycznych i sportowych. Czytaj dalej »
O Koperniku z perspektywy 2473 roku. Planetarium zaprasza na premierę [wideo]
2023-02-15, 12:40Jest rok 2473, mieszkańcy marsjańskiej bazy przygotowują się do tysiąclecia urodzin Mikołaja Kopernika. Tak zaczyna się nowy seans „Copernicus 2473” przygotowany w toruńskim Planetarium z okazji obchodzonych w tym roku 550. urodzin… Czytaj dalej »
Oni zmienili bieg historii! Książnica Kopernikańska robi podcasty o bohaterach
2023-02-10, 19:37Podcasty Kopernikańskie to nowa propozycja Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. Pierwszy sezon projektu „Wielcy znani/nieznani z Kujaw i Pomorza' oparty został o serię komiksów wydanych przez Urząd Marszałkowski. W kolejnych odcinkach… Czytaj dalej »
Przygotowania do 550. urodzin Mikołaja Kopernika. Muzeum Okręgowe w Toruniu szykuje atrakcje
2023-01-30, 20:45Wystawy, nowa odsłona portretu Mikołaja Kopernika, debaty, koncerty - Muzeum Okręgowe w Toruniu przygotowuje się na 550. urodziny astronoma. Wydarzenia zaplanowano na cały rok. Większość z nich odbędzie się w Ratuszu Staromiejskim… Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.