NGO sceptyczne ws. projektu o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego

Psucie tego, co dobrze działa, bez rzetelnych konsultacji z zainteresowanymi stronami - to główne zarzuty organizacji pozarządowych wobec projektu ustawy o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. W tym tygodniu zakończyły się konsultacje projektu.

Narodowe Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (NCRSO) ma wspierać organizacje pozarządowe i rozdzielać przeznaczone dla nich środki. Centrum przejmie zadania Departamentu Pożytku Publicznego w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej - obecnie jednostki odpowiedzialnej za III sektor. Nadzór nad Narodowym Centrum sprawować będzie pełnomocnik rządu do spraw społeczeństwa obywatelskiego. Kierować nim ma prezes Narodowego Centrum, przy wsparciu Rady Narodowego Centrum. W uzasadnieniu projektu ustawy, na mocy której działać będzie nowa instytucja, podkreślono, że jej filarem jest zapewnienie większej transparentności przy przyznawaniu środków finansowych.

Projekt powstał m.in. z inicjatywy Wojciecha Kaczmarczyka, który obecnie jest dyrektorem Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego w KPRM, a wcześniej był pełnomocnikiem rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego i ds. równego traktowania.

Choć organizacje pozarządowe były krytyczne wobec projektu, zdaniem Kaczmarczyka nie ma powodów do obaw, że projekt negatywnie wpłynie na kondycję III sektora. "Wychodzimy naprzeciw środowisku, pokazujemy, że państwo ma ogromny interes w tym, żeby wspierać społeczeństwo obywatelskie, nie zamierza go w żaden sposób niszczyć, zawłaszczać, blokować, marginalizować, czy odcinać społeczeństwa obywatelskiego od środków publicznych, wręcz przeciwnie" - zapewniał.

Prezentacja założeń projektu, w listopadzie zeszłego roku, zbiegła się w czasie z serią krytycznych materiałów na temat organizacji emitowanych w mediach. Pojawiały się w związku z tym spekulacje, że rząd chce przyjąć ustawę, która pozwoli mu kontrolować III sektor i temu właśnie służy powołanie NCRSO. Wicepremier, minister kultury Piotr Gliński przypominał wówczas, że projekt zgodny jest z programem dotyczącym rozwoju społeczeństwa obywatelskiego przygotowywanym od wielu lat, czego dowodem jest choćby program PiS z 2014 r. Również Kaczmarczyk przypominał, że projekt jest zgodny z koncepcją, którą przedstawił początku swojego urzędowania w 2015 r.

Po tym, jak projekt skierowano do konsultacji, pojawiły się kolejne krytyczne głosy ze strony przedstawicieli III sektora.

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP) ocenia, że zawarte w projekcie rozwiązania są zapowiedzią poważnych zmian w stosunkach administracji publicznej z organizacjami. Z kolei w opinii Stowarzyszenia Klon/Jawor projekt nie polepszy zasad współpracy organizacji z administracją – może je tylko popsuć.

OFOP wskazuje, że w myśl projektu Centrum ma zarządzać częścią funduszy publicznych przeznaczonych dla organizacji pozarządowych, jednak zaproponowane w projekcie mechanizmy nie zapewniają stosowania zasad pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności przy rozdzielaniu funduszy - zawartych w obowiązujących przepisach o działalności pożytku publicznego. Nie gwarantują także bezpiecznych warunków umowy dla podmiotów otrzymujących dofinansowanie.

Zdaniem Stowarzyszenia Klon/Jawor wprowadzenie nowej procedury konkursowej przy rozdzielaniu środków może spowodować chaos i załamanie się dotychczasowych, tworzonych przez kilkanaście lat, zasad współpracy instytucji publicznych z organizacjami pozarządowymi.

Zdaniem OFOP działania NCRSO nie będą poddane skutecznej kontroli społecznej. "Rada NCRSO będzie składała się w zdecydowanej większości z osób wskazanych przez władzę wykonawczą. Nie przewiduje się za to żadnych innych mechanizmów kontrolnych z istotnym udziałem przedstawicieli organizacji pozarządowych" - wskazuje OFOP.

Jak dodaje, nie został także określony sposób udziału strony społecznej w ustalaniu innych ważnych dokumentów, takich jak wspomniane w projekcie programy rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, zakresy tematyczne, terminy i warunki realizacji projektów, czy też wzory ofert, umów i sprawozdań. Także Klon/Jawor wskazuje, że NCRSO będzie zarządzało programami, "których treść znana jest tylko w zarysie, nie wiadomo kiedy powstaną, kto je będzie tworzył i czy przy ich uchwalaniu (podobnie jak przy procedowaniu niniejszego projektu) marginalizowany będzie głos strony społecznej".

Kolejny zarzut organizacji to zbyt krótkie konsultacje projektu i niewielki faktyczny wpływ przedstawicieli III sektora na ostateczny rozwiązania, skoro - jak podkreśla OFOP - z góry zapowiedziano, że NCRSO powstanie już w II kwartale 2017 r. "Należy przypomnieć, że wypracowanie obecnie funkcjonujących mechanizmów zajęło kilka lat i aktywnie włączało stronę społeczną – nie tylko w szlifowanie szczegółów, ale także w kształtowanie głównych założeń relacji władzy publicznej z organizacjami pozarządowymi" - zaznacza OFOP.

W opinii Stowarzyszenia Klon/Jawor projekt jest niepotrzebny i nie powinien być dalej procedowany.

"W projekcie proponuje się m.in. wadliwe rozwiązania, niepasujące charakterem do wartości, jakie pielęgnuje społeczeństwo obywatelskie. (...) Projekt kreuje nową procedurę konkursową, niespełniającą standardów przejrzystości i równości. Posługuje się również wieloma zwrotami niedookreślonymi i niezdefiniowanymi. Tak skonstruowany akt prawny rodziłby wiele trudności interpretacyjnych. Wątpliwości prawne i wadliwa koncepcja Centrum powodują, że projekt należałoby wypracować od nowa" - ocenia Klon/Jawor.

Nieco mniej krytyczne jest stanowisko Wspólnoty Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS, choć i ona zwraca uwagę, że kontekst i sposób prowadzenia konsultacji, może tworzyć "klimat niepokojący organizacje, jako próba naruszenia zasad dialogu i regresu wielu rozwiązań wypracowanych w ostatnich kilkunastu latach". WRZOS uważa, że projekt przedstawia ciekawą koncepcję usytuowania polityki publicznej na rzecz organizacji obywatelskiej, jednak sugeruje rozłożenie w czasie dyskusji nad nim.

WRZOS uważa, że przedstawione rozwiązania oznaczają jedynie przeniesienie kompetencji i środków z MRPiPS do KPRM, co nie stanowi żadnej zmiany. "Dlatego też należałoby dopracować kwestię funkcji koordynacyjnych nowej instytucji wobec innych resortów realizujących działania w sferze pożytku publicznego lub określenie linii demarkacyjnej i zasad wspólnego działania" - pisze WRZOS.

Wskazuje, że jednym z często pojawiających się zarzutów wobec tego, jak obecnie funkcjonuje III sektor, jest "niewłaściwa redystrybucja" środków publicznych, ze szkodą dla organizacji lokalnych. "Tymczasem w ramach Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, którego środki zostaną przeniesione do Narodowego Centrum, funkcjonuje jeden z takich instrumentów w postaci tzw. małych grantów dla młodych organizacji lokalnych rozpoczynających swoją działalność, wspierających organizacje niezasobne i działające w społeczności lokalnej. Brak jest jednak w projekcie ustawy jakiejkolwiek przesłanki wskazującej na kontynuowanie tego typu działań (...), a preferuje się raczej scentralizowany tryb redystrybucji środków" - zwraca uwagę WRZOS.

Zachodniopomorskie Forum Organizacji Socjalnych ZaFOS pozytywnie ocenia natomiast fakt, iż dzięki planowanym zmianom organizacje pozarządowe będą monitorować tylko jedno źródło informacji o ogłaszanych konkursach, czyli strony NCRSO zamiast śledzenia kilku różnych źródeł ministerialnych oferujących możliwość pozyskiwania dotacji. Jednak również ta organizacja wskazuje, że z powodu braku precyzji projektowana ustawa stwarza ryzyko pogorszenia standardów współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. (PAP)