Eksperci: nie rezygnować z finansowania partii z budżetu; wzmocnić kontrolę
Finansowanie partii z budżetu państwa jest najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia zapobiegania korupcji i właściwego funkcjonowania państwa; należy jednak zwiększyć przejrzystość partyjnych wydatków i wzmocnić nad nimi kontrolę - uważają eksperci z ISP i Fundacji Batorego.
W niedzielę w Sejmie - z inicjatywy marszałek Ewy Kopacz - odbędzie się debata na temat zasad finansowania partii politycznych. Jej uczestnicy przyjrzą się sposobom finansowania partii w innych krajach; zastanowią się też, na co ugrupowania powinny wydawać pieniądze.
Eksperci, z którymi rozmawiała w poniedziałek PAP - Marcin Waszak z Instytutu Spraw Publicznych i Grażyna Kopińska z Fundacji Batorego - zgadzają się, że obecnie obowiązujący sposób finansowania partii poprzez subwencję z budżetu oraz dotacje jest rozwiązaniem możliwie najlepiej zabezpieczającym interesy państwa. Jak zaznacza Kopińska, taki właśnie model rekomendują instytucje zagraniczne, między innymi działająca w ramach Rady Europy grupa GRECO zajmująca się zapobieganiem korupcji.
Jednak - zdaniem Kopińskiej - w systemie szwankuje element kontrolny, przez co partie mogą wydawać pieniądze niezgodnie z ich przeznaczeniem. Nawiązała w ten sposób do informacji prasowych, że partie wydają swoje pieniądze nie na fundusze eksperckie, a np. na wina czy cygara.
"Obecnie kontrola wydatków jest bardzo słaba, prowadzi ją Państwowa Komisja Wyborcza, ale w obecnej sytuacji prawnej może ona tylko sprawdzać taką zgodność księgową: czy limity nie zostały przekroczone, czy pieniądze były wpłacane na właściwe konta. Nie ma natomiast wpływu na sensowność, merytoryczność wydawanych środków" - podkreśliła Kopińska.
Jej zdaniem sytuację można by uzdrowić poprzez rozszerzenie kompetencji PKW tak, by mogła badać celowość wydatków - zarówno pieniędzy z subwencji, jak i ze składek członkowskich. "Partie często trzymają pieniądze otrzymane z budżetu i te z darowizn i składek na tym samym koncie. Wydatki pokrywają z różnych źródeł" - argumentowała. Gdyby PKW wykryła niezgodne z przeznaczeniem wydatki, mogłaby ukarać np. przepadkiem wielokrotności źle wydanej sumy, tak jak dziś partie są karane za przyjęcie wpłat od podmiotów do tego nieuprawnionych. "Ten system działa" - zaznaczyła. Dodała, że taka zmiana w prawie wiązałaby się z koniecznością zatrudnienia w PKW większej liczby osób, które podołałyby takiemu zadaniu.
Zdaniem Waszaka, karami finansowymi "nie sposób wychować partii"; pomóc może natomiast możliwie największa przejrzystość wydatków partyjnych. Według niego, mogłoby ją zapewnić wprowadzenie instytucji Fundacji Politycznych, których zadaniem byłoby wydzielanie pieniędzy partiom oraz częste i przejrzyste raporty, pokazujące na co poszły publiczne pieniądze. "Wtedy w dniu wyborów ludzie sami ukaraliby partie, które wydają pieniądze na zbytki. Myśl o tym może skłonić partie do racjonalniejszych wydatków" - przekonywał Waszak.
Podkreślił, że fundacje polityczne dobrze działają np. w Niemczech.
Eksperci pozytywnie odnieśli się do zgłaszanego przez PSL pomysłu obniżenia progu wyborczego, potrzebnego partii do uzyskania subwencji. Zdaniem Kopińskiej obowiązujący dziś próg 3 proc. należałoby zmniejszyć do 1 proc. "To pomogłoby partiom mniejszym i młodszym" - zaznaczyła. Według Waszaka, takie rozwiązanie spowodowałoby, że często podnoszone argumenty, że scena polityczna jest zabetonowana straciłyby wtedy znaczenie.
Zdaniem Kopińskiej i Waszaka warte rozważenia są też propozycje zmniejszające dysproporcje finansowe partiom, które znajdą się w parlamencie. "Być może całkowite zrównanie nie jest najwłaściwszym pomysłem, ale tak duże dysproporcje jak obecnie należy zmniejszyć" - ocenił Waszak.
Zlikwidowanie subwencji budżetowej, jak proponuje PO, jest wariantem najgorszym z możliwych - zgadzają się eksperci. Zdaniem Kopińskiej wprowadzenie takiego rozwiązania oznaczałoby powrót do lat 90.: nieprzejrzystości finansowania i narażenia partii na sytuacje korupcyjne. Jak zauważyła ekspertka, partiom pozostałyby jedynie składki i darowizny, które - jak zaznaczyła - dla największej PO w ubiegłym roku wyniosły 1,6 mln zł. To zdecydowanie zbyt mało, by partia się utrzymała i prowadziła kampanie wyborcze - podkreśliła.
Dla Waszaka likwidacja finansowania z budżetu stanowi powrót do sytuacji, "gdy na partie polityczne wpływali lobbyści". Ekspert zwraca też uwagę na fakt, że największe partie mają "zachomikowane" pieniądze, podczas gdy partie małe są ich pozbawione.
Eksperci populistycznym nazwali pomysł Solidarnej Polski, która chce zawieszenia finansowania partii do 2015 r. Sceptycznie odnieśli się też do pomysłu RP, by wprowadzić możliwość finansowania partii z odpisu podatkowego. "To wydaje się kusząca propozycja dla tych, którzy chcieliby +ukarać+ partie za niewywiązywanie się z obietnic wyborczych. Ale nie widziałam żadnych wyliczeń, mam więc wątpliwości czy, zwłaszcza przy przyjęciu limitu 4 zł darowizny od podatnika, udałoby się zebrać partii dostateczną sumę wystarczającą do skutecznego działania" - mówiła Kopińska.
Zdaniem Waszaka, wprowadzenie w życie pomysłu RP wiązałoby się z "szeregiem pułapek". "Pierwsza dotyczy tego, że urzędnicy skarbowi mogliby dowiedzieć się, kto na kogo głosował. Druga - istnieje zagrożenie dla równości, bo jedni zarabiają więcej, inni mniej. Trzecią jest mieszanie systemów wyborczego i podatkowego, co może mieć niedobre skutki" - wyliczał ekspert. (PAP)
