Sąd Najwyższy uchylił umorzenie sprawy Mariusza Kamińskiego i innych byłych szefów CBA

Maciej Wąsik i Mariusz Kamiński w Sejmie/fot. Tomasz Gzell, PAP

Umorzenie sprawy Mariusza Kamińskiego (obecnego ministra spraw wewnętrznych i administracji) i innych byłych szefów CBA, skazanych w pierwszej instancji i ułaskawionych przez prezydenta Andrzeja Dudę, zostało uchylone przez Sąd Najwyższy. Sprawę przekazano do ponownego rozpoznania do sądu okręgowego.

– Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w polskim porządku prawnym jest wyłączną domeną sądów powszechnych i Sądu Najwyższego – zaznaczył w ustnym uzasadnieniu wtorkowego wyroku SN sędzia Piotr Mirek. Dodał, że w ramach sprawowania tego wymiaru sprawiedliwości sądy mają prawo do dokonywania wykładni przepisów prawa, ustaw i konstytucji. – Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości jest wyłączną domeną sądów, sądy mają tutaj monopol i z tego obowiązku rozpoznawania spraw żaden inny organ konstytucyjny nie może sądów zwolnić, ani też im tego zakazać – mówił sędzia Mirek.

Wtorkowy wyrok SN zapadł na największej sali tego sądu w składzie trojga sędziów pod przewodnictwem sędziego Andrzeja Stępki. Poza sędzią Mirkiem, który był jej sprawozdawcą, w składzie była także sędzia Małgorzata Gierszon.

Prawo łaski tylko w przypadku prawomocnego skazania?
Sprawa ta ma już niemal dziesięcioletnią historię. W marcu 2015 r. Sąd Rejonowy Warszawa–Śródmieście skazał w I instancji b. szefa CBA Mariusza Kamińskiego (dziś – szefa MSWiA) i Macieja Wąsika (ówczesnego zastępcę Kamińskiego w CBA; obecnie wiceministra SWiA) na 3 lata więzienia m.in. za przekroczenie uprawnień i nielegalne działania operacyjne CBA podczas „afery gruntowej” w 2007 r. Na kary po 2,5 roku skazano dwóch innych b. członków kierownictwa CBA.

Zanim Sąd Okręgowy w Warszawie zbadał apelacje, w listopadzie 2015 r. prezydent Andrzej Duda ułaskawił wszystkich czterech nieprawomocnie skazanych. W marcu 2016 r. SO uchylił wyrok SR i wobec aktu łaski prezydenta prawomocnie umorzył sprawę. Od tego orzeczenia SO kasacje do SN złożyli oskarżyciele posiłkowi.

Sprawa potem była przez długi czas w SN zawieszona, w związku m.in. ze sporem kompetencyjnym między Prezydentem RP a SN wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego przez marszałka Sejmu. Wcześniej jednak – przed wniesieniem sporu kompetencyjnego do TK – SN w maju 2017 r. wydał uchwałę odnoszącą się do kwestii prawa łaski.

Wówczas siedmioro sędziów SN – w odpowiedzi na pytanie sędziów SN rozpatrujących kasację ws. b. szefów CBA – uznało, że prezydenckie prawo łaski może być stosowane wyłącznie wobec prawomocnie skazanych. Byli szefowie CBA nie zostali zaś prawomocnie skazani. – Zastosowanie prawa łaski przed datą prawomocności wyroku nie wywołuje skutków procesowych – stwierdzała ponadto tamta uchwała SN.

We wtorek sędzia Mirek w uzasadnieniu wyroku wskazał, że rozstrzygnięcie wyrażone tamtą uchwałą przesądziło o tym, że orzeczenie sądu okręgowego było błędne. – Przedstawiona uchwała SN jest dla sądu orzekającego w tej sprawie wiążąca, nawet w sytuacji, gdyby miał inne zdanie lub w całości nie podzielał tego poglądu, a konsekwencją jest uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania – mówił sędzia.
Ponadto według SN sąd okręgowy, umarzając w 2016 r. sprawę „w polu swojego widzenia” pozostawił wyłącznie zapis konstytucji o prezydenckim prawie łaski. Zdaniem SN wyrazem tego błędnego rozumowania sądu odwoławczego było przyjęcie, że zastosowanie prawa łaski w takiej formule, jak to zrobił prezydent, czyli przed prawomocnym rozstrzygnięciem, wyklucza również także dla oskarżonych możliwość dowiedzenia niewinności.

TK: prawo łaski niepodlegającą kontroli kompetencją Prezydenta RP
Po podjęciu przez SN w maju 2017 r. wspomnianej we wtorkowym uzasadnieniu uchwały, w czerwcu 2017 r. do Trybunału Konstytucyjnego skierowana została przez ówczesnego marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego sprawa sporu kompetencyjnego między Prezydentem RP a SN. Dotyczyła ona tego, jaki charakter ma opisana w konstytucji kompetencja prezydenta do stosowania prawa łaski i czy SN może dokonywać jej wiążącej interpretacji.

W ostatni piątek TK wydał orzeczenie związane z tą sprawą i sporem kompetencyjnym. Trybunał orzekł, że prawo łaski jest wyłączną i niepodlegającą kontroli kompetencją Prezydenta RP wywołującą ostateczne skutki prawne, a SN nie ma kompetencji do sprawowania kontroli nad wykonywaniem przez prezydenta prawa łaski. Orzeczenie to w poniedziałek zostało opublikowane w „Monitorze Polskim”.

Jak jednak mówił sędzia Mirek w uzasadnieniu wtorkowego wyroku SN, to piątkowe orzeczenie TK nie wywołuje – zdaniem SN – żadnych skutków prawnych, a brak tych skutków wynika z „metody rozstrzygnięcia” przez TK.

SN ocenił, że sentencja postanowienia TK nie dokonała wykładni przepisu konstytucji o prawie łaski w sposób mogący wpłynąć na wtorkowe orzeczenie SN. Zdaniem sędziego Mirka postanowienie TK „nie dokonało w istocie rozgraniczenia między kompetencjami konstytucyjnych organów”. – Trybunał Konstytucyjny nie rozstrzygnął żadnego sporu kompetencyjnego – uważa sędzia SN. – W istocie rzeczy Trybunał orzekł o własnym wyobrażeniu dotyczącym kompetencji Sądu Najwyższego, które nie jest elementem treści normatywnych badanych przepisów konstytucji – dodał sędzia Mirek.

Bez kary nawet w przypadku skazania
SN uznał we wtorek, że także poprzednie orzeczenia TK nawiązujące do prezydenckiego prawa łaski nie mają zastosowania w tej sprawie.

Na przykład jeszcze w lipcu 2018 r. TK wydał wyrok w związku z wnioskiem złożonym przez prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobrę. Wniosek PG wpłynął do TK nieco ponad miesiąc po uchwale SN z maja 2017 r. uznającej, że prezydenckie prawo łaski może być stosowane wyłącznie wobec osób prawomocnie skazanych. W tamtym wyroku TK orzekł, że nieuwzględnienie w przepisach karnych aktu łaski jako powodu niedopuszczalności dalszego prowadzenia sprawy karnej jest niekonstytucyjne. Trybunał także wtedy uznał, że prezydent może skorzystać z prawa łaski przed prawomocnym skazaniem ułaskawianej osoby.

– Być może nasze rozumienie przepisów prawa jest staroświeckie, być może nie odpowiada duchowi nowych czasów, ale nie sposób zgodzić się z TK, kiedy stwierdza, że art. 139 konstytucji mówi, iż prezydent może skorzystać z prawa łaski, w tym także dokonać aktu abolicji indywidualnej. Taki wniosek z wykładni językowej tego przepisu w żaden sposób nie wynika – ocenił sędzia Mirek.

Jednocześnie podkreślił, że SN „nigdy nie miał wątpliwości, że stosowanie prawa łaski jest prerogatywą prezydenta, która wywołuje ostateczne skutki prawne i nie podlega kontroli”. – To, że prezydent może zastosować wobec kogo chce prawo łaski i to w sposób zupełnie inny niż to wynika ze stosowania instytucji przewidzianych w prawie karnym, to nikt tego nie kwestionuje, natomiast skutki procesowe stosowania tego uprawnienia podlegają kontroli sądu orzekającego w sprawie – mówił.

Obecny we wtorek w SN jeden z pełnomocników oskarżycieli posiłkowych w sprawie b. szefów CBA, mec. Robert Marciniak ocenił po wyroku, że w związku z zastosowanym prawem łaski – nawet w przypadku prawomocnego skazania oskarżonych – nie zostanie wobec nich wykonana kara. – Skutkiem takiego prawomocnego wyroku skazującego byłaby natomiast możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych i zadośćuczynieniowych z tytułu szkód doznanych w związku z nielegalnością działań operacyjnych prowadzonych w latach 2006–07 – powiedział dziennikarzom.

Prokuratura wnioskowała we wtorek przed SN o pozostawienie kasacji bez rozpoznania.