Przez radio do głowy
Drodzy uczniowie!
Matura zbliża się wielkimi krokami! Najwyższy czas, by nadrobić szkolne zaległości! Mamy dla Was korepetycje w pigułce. Specjalnie dla Was jeszcze raz przeczytamy i omówimy najważniejsze lektury.
Znakomici poloniści: Ewa Budziach (dyrektor I LO w Szczecinie), egzaminator maturalny w zakresie języka polskiego Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Poznaniu oraz prof. Andrzej Skrendo z Uniwersytetu Szczecińskiego, w niebanalny sposób przybliżają autorów i książki, które musicie znać. Podpowiadamy, co powinniście wiedzieć i co przyda się Wam na egzaminie!
Lista lektur:
Do powtórki lektur zaprasza maturzystów Polskie Radio PiK.
Cykl pt. „Radiobelfer” przygotowało Radio Szczecin.
„Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje” – to zbiór wydany w 1586 roku już po śmierci autora. Podzielony był na dwie części: „Księgi pierwsze” oraz „Księgi wtóre”. Zawierał 49 utworów, a wśród nich „Pieśń IX”. W założeniu Kochanowskiego, całość nawiązywać miała do „Odarum sive carminum libri quatuor” Horacego. Obie księgi są zróżnicowane tematycznie. Pierwsze odwołują się do epikureizmu i zasady „Carpe diem”, z kolei Wtóre do Horacjańskiego „złotego środka”.
Jan Kochanowski (1530-1584) to jeden z najwybitniejszych twórców doby renesansu w Europie. W utworach łączył inspiracje platońskie, arystotelesowskie, stoickie, epikurejskie czy ogólnochrześcijańskie.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Pan Tadeusz” to najsłynniejsze dzieło Adama Mickiewicza, choć on sam uważał - po jego napisaniu - że pióra na fraszki już więcej tracić nie będzie. To spisana 13-zgłoskowcem, opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku, zawarta w 12 księgach. Utwór określany mianem epopei narodowej po raz pierwszy wydano w dwóch tomach w 1834 roku w Paryżu. Do najważniejszych tematów "Pana Tadeusza" zalicza się wątek romansowy Tadeusza i Zosi, spór o zamek Horeszków, historię Stolnika i Jacka Soplicy oraz wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką z Moskalami. Genealogia dzieła jest skomplikowana, ze względu na wielość elementów różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, powieści walterskotowskiej.
Adam Mickiewicz (1798-1855) - zaliczany do grona tzw. „Trzech Wieszczów” (obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego). Największy poeta polskiego, ale i europejskiego, romantyzmu.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Dziady cz. III”(niekiedy określane jako Dziady drezdeńskie) - utwór Adama Mickiewicza z 1832 roku uważany za arcydzieło polskiego dramatu romantycznego, m.in. dzięki połączeniu problematyki polityczno-historycznej z metafizyczną. Dzieło cechuje otwarta kompozycja, fragmentaryczność i nieciągłość, co komplikowało przez lata jego wystawianie na deskach teatrów. Mickiewicz eksploatuje paralelę między cierpieniem Jezusa, a cierpieniem prześladowanych i pozbawionych państwowości Polaków (mesjanizm). Ofiara ta ma charakter uniwersalny będąc powtórzeniem odkupienia Chrystusa. Wyrazicielem takiej postawy w utworze jest Ks. Piotr, który posiada zdolność przewidywania przyszłości ("widzenia"), jego przeciwieństwem zaś poeta Konrad - świadomy własnej wielkości i mocy. W "Wielkiej improwizacji" buntuje się przeciwko Bogu i oskarża Go o całe zło tego świata, żądając od Niego władzy i kontroli nad ludźmi. Tym, co go do tak gwałtownych żądań popycha jest odczuwanie cierpień własnego narodu.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
Powieść realistyczna Bolesława Prusa publikowana w odcinkach na łamach „Kuriera Codziennego” w latach 1887-1889. W formie książkowej ukazała się w 1890 roku. Poza podzieleniem na rozdziały i tomy, opowieść niewiele się różniła od tej, którą czytelnicy znali z gazety. Tekst był jednak dwukrotnie ocenzurowany.
Początkowo rzecz miała nosić tytuł Trzy pokolenia i ukazywać trzy generacje reprezentowane przez Ignacego Rzeckiego (romantyczny idealizm polityczny), Stanisława Wokulskiego (pokolenie przejściowe) i Juliana Ochockiego (pokolenie pozytywistycznych idealistów). Prus twierdził, że tytuł Lalka był właściwie przypadkowy i odnosił się jedynie do zabawki Heluni Stawskiej. Wielu krytyków widziało jednak w nim aluzję do Izabeli Łęckiej - największej femme fatale polskiej literatury.
Bolesław Prus (1847-1912) - właściwie Aleksander Głowacki, pisarz i publicysta okresu pozytywizmu, współtwórca polskiego realizmu i kronikarz Warszawy. Jeden z najwybitniejszych pisarzy w historii literatury polskiej.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Dżuma”. Paraboliczna i wielokontekstowa powieść Alberta Camusa wydana w 1947 roku w Paryżu. Dzieło interpretowano na wiele sposobów (dżuma jako choroba, wojna, totalitaryzm), choć na poziomie realistycznym, punktem wyjścia jest epidemia w algierskim mieście Oran. Opowieść mocno zanurzona w egzystencjalizmie podejmuje problem zła i postaw ludzkich w obliczu śmiertelnego zagrożenia. Autor proponuje dyskusje o podstawowych dylematach człowieka, sprawach sumienia, kontaktach międzyludzkich i honorze. To powieść uniwersalna i wciąż aktualna. W dobie pandemii koronawirusa we Francji i we Włoszech stała się ponownie bestsellerem.
Albert Camus (1913-1960) - pisarz, dramaturg, eseista i reżyser teatralny. Czołowy reprezentant egzystencjalizmu w literaturze i jeden z najwybitniejszych europejskich intelektualistów XX wieku. Laureat literackiej Nagrody Nobla w 1957 roku.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Wesele” – dramat symboliczny w trzech aktach uważany za jedno z najważniejszych dzieł Młodej Polski. Wystawiono go po raz pierwszy w Teatrze Miejskim w Krakowie 16 marca 1901 roku, w reżyserii Adolfa Walewskiego. W sferze realistycznej utwór nawiązuje do uroczystości weselnych Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, które odbyły się we wsi Bronowice, w dworku należącym do Włodzimierza Tetmajerwa. Pośród wielu intertekstualnych nawiązań należy uwzględnić dramaty Mickiewicza, Słowackiego i Fredry oraz obrazy Malczewskiego i Gierymskiego.
Kompozycję utworu zwykło się określać budową szopkową. Akt I napisany został przez Wyspiańskiego w konwencji realistycznej, akt II zaś symboliczno-wizyjnej. Ich mariaż odzwierciedla zaś akt III.
Stanisław Wyspiański (1869-1907) - dramaturg, poeta, malarz, grafik i architekt; nazywany czwartym polskim wieszczem. Czołowy przedstawiciel Młodej Polski. Powiadał, że aby „zacząć sztukę, stworzyć dzieło, potrzeba męki, trudu, pasji, bólu, skarg, żalu, smętku, lęku, grozy, litości”.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Sklepy cynamonowe” - zbiór piętnastu opowiadań wydany w 1933 roku (postdatowany 1934) w Warszawie, dzięki rekomendacji i bezpośrednim wsparciu cenionej wówczas w środowisku literackim Zofii Nałkowskiej - autorki m.in. „Granicy” czy „Medalionów”. Jak pisał Jerzy Jarzębski jednym z wielu walorów tej znakomitej - poetyckiej, onirycznej i wizyjnej - prozy jest mistrzostwo uchwycenia zmitologizowanej rzeczywistości, „przetworzonej przez wyobraźnię, artystycznie zdeformowanej i wzbogaconej wszystkimi możliwymi odniesieniami czy aluzjami do innych dzieł literackich, do wielkich mitów, do innych, bardziej egzotycznych dziedzin rzeczywistości”.
„Sklepy cynamonowe” to zarówno tytuł całości, jak pojedynczego opowiadania i nazwa miejsca, które pojawia się w toku narracji. Usytuowane są w centrum miasteczka, w którym mieszka główny bohater.
Bruno Schulz (1892-1942) - prozaik, malarz, grafik i rysownik; przez lata nauczyciel w Państwowym Gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły w Drohobyczu. Zastrzelony przez nazistów w tzw. „czarny czwartek”, 19 listopada 1942 roku. Zabójcą miał być niemiecki oficer Karl Günther.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Ocalony” - jeden z kanonicznych i najbardziej znanych wierszy z tomu Niepokój opublikowanym w 1947 roku, którym Różewicz zwrócił od razu uwagę krytyków i czytelników swoją odmiennością na tle poezji wyrosłej z doświadczeń wojenno-okupacyjnych (od 26 czerwca 1943 do 3 listopada 1944 w oddziałach leśnych z bronią w ręku walczył m.in. na terenie powiatów radomszczańskiego, włoszczowskiego i częstochowskiego; w 1945 roku ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną).
„Biografię Różewicza można opowiedzieć na dwa sposoby: albo w trybie bezosobowej, encyklopedycznej informacji, albo przyjmując założenie, że mamy do czynienia z kreacją, która stanowi pewien wymiar twórczości artystycznej. Pierwsza perspektywa daje obraz w miarę pewny, ale dość ubogi, druga – mniej pewny, ale pełniejszy i ciekawszy. Andrzej Skrendo wybiera tę drugą możliwość. W jego odczytaniu biografia Różewicza jest częścią dzieła poety, tak ściśle z nim zrośniętą, że nie daje się zeń wypreparować”. Jego twórczość wciąż stanowi wyzwanie i ciągle inspiruje twórców. Należy do tych nielicznych pisarzy, którzy bezbłędnie zdiagnozowali swój moment historyczny, ale kiedy on minął, wcale nie stracili na aktualności.
Tadeusz Różewicz (1921-2014) – polski poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta, był poważnym kandydatem do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, ale nagrodę w tamtym czasie otrzymał Czesław Miłosz. Jego książki przełożono na 49 języków.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Tango” to pierwsza sztuka, którą Mrożek napisał po wyjeździe z Polski do Włoch w połowie 1963 roku. Dramat miał swoją premierę w 11. numerze „Dialogu” w 1964 roku. Wystawiono go rok później w Belgradzie, Warszawie Bydgoszczy. Utwór opublikowano dopiero w 1973 roku w drugim tomie Utworów scenicznych.
Tytuł sztuki (nawiązującej do Wesela Wyspiańskiego) zaczerpnięty został od nazwy tańca towarzyskiego „La Cumparsita” z Ameryki Południowej. Tango (w akcie III tańczy Wuj z Edkiem) odczytywane jest jako groteskowa diagnoza na temat roli i miejsca intelektualisty we współczesnym świecie, i - co ważniejsze - parodia rodzinnego dramatu stanowiąc namysł nad nihilizmem i anarchią, które demolują świat ludzkich wartości. Utwór zaliczany do teatru absurdu, choć sam Mrożek twierdził, że to opowieść realistyczna.
Sławomir Mrożek (1930-2013) – dramatopisarz, prozaik i rysownik. Autor opowiadań satyrycznych i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej i psychologicznej. Zaliczany do najwybitniejszych przedstawicieli nurtu teatru absurdu na świecie.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
„Przesłanie Pana Cogito” - jeden z najbardziej znanych utworów Herberta zamyka tom Pan Cogito z 1974 roku (40 utworów), stanowiąc jego fundamentalną myśl i moralno-etyczny manifest.
Krytycy w wymyślonej przez poetę postaci dopatrywali się jego alter ego (jako formę ironicznego dystansu), wskazując zarazem na oczywiste odwołanie do konkluzji Kartezjańskiego wywodu „Cogito ergo sum” ("Myślę, więc jestem"). Bohater wierszy Herberta (nierzadko w pierwszej osobie) snuje pełne ironii, sarkazmu ale i nostalgii, nad kondycją człowieka we współczesnym świecie.
Zbigniew Herbert (1924-1998) – poeta, eseista, dramaturg, autor słuchowisk. Laureat ponad dwudziestu nagród literackich. Od końca lat 60. XX wieku jeden z pretendentów do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Jego książki przetłumaczono na 38 języków.
Konrad Wojtyła, Ewa Budziach i Andrzej Skrendo.
źródło: Radio Szczecin
