NIK o dostępności komunikacji miejskiej dla osób niepełnosprawnych w Bydgoszczy, Toruniu i Włocławku
W trzech największych miastach naszego regionu osoby niepełnosprawne napotykały poważne bariery w dostępie do publicznego transportu zbiorowego, co utrudniało im swobodne dotarcie do miejsca pracy lub szkoły i korzystanie ze świadczeń zdrowotnych czy oferty kulturalnej i sportowej.
Stanowiło to zdaniem Izby przejaw dyskryminacji na tle osób w pełni sprawnych, której zakaz zawiera zarówno Konstytucja RP, jak również Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Działania podejmowane w latach 2013-2015 (I połowa) przyniosły niestety tylko nieznaczną poprawę w tym zakresie. Należy przy tym podkreślić, że liczne bariery w dostępie i korzystaniu przez osoby niepełnosprawne ze środków komunikacji miejskiej w istotny sposób ograniczają ich mobilność na terenie miasta, a tym samym negatywnie wpływają na samodzielność tych osób w ich codziennym funkcjonowaniu. To z kolei przyczynia się do wykluczenia społecznego niepełnosprawnych lub do konieczności ich stałego wsparcia ze strony najbliższych i opieki społecznej. Ponadto nierespektowanie potrzeb osób niepełnosprawnych zmniejsza komfort korzystania z tych usług także przez innych użytkowników o ograniczonej zdolności poruszania się, w szczególności osoby starsze i opiekunów z wózkami dziecięcymi.
Kontrola NIK wykazała cztery istotne bariery w zapewnieniu osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z komunikacji miejskiej na równi z osobami pełnosprawnymi:
Bariera nr 1 - Tabor
Według stanu na koniec czerwca 2015 r. w Bydgoszczy, Toruniu i Włocławku nie zapewniono pełnej obsługi komunikacji miejskiej przez autobusy niskopodłogowe. Ilość kursów wykonywanych przez te pojazdy wynosiła odpowiednio: 54% w Toruniu, 89% w Bydgoszczy i 98% we Włocławku. Na tym tle zdecydowanie gorzej wygląda dostępność dla osób niepełnosprawnych komunikacji tramwajowej na terenie Bydgoszczy i Torunia. Na koniec czerwca 2015 r. tramwaje niskopodłogowe stanowiły w Bydgoszczy zaledwie 2% tego taboru i obsługiwały do 4% kursów tramwajowych, natomiast w Toruniu stanowiły one 18% taboru, obsługując 17% kursów. W związku z dokonanymi zakupami, wg stanu na 30 czerwca 2016 r., tramwaje niskopodłogowe stanowiły w Bydgoszczy i w Toruniu odpowiednio 11% i 24% tego taboru, wykonując odpowiednio 20% i 46% kursów.
Bariera nr 2 – Informacja przewozowa
W Bydgoszczy i we Włocławku stwierdzono przypadki niezamieszczania w rozkładach jazdy informacji o kursach wykonywanych przez pojazdy dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ponadto we wszystkich trzech miastach osoby niepełnosprawne napotykały utrudnienia w uzyskaniu informacji o numerach linii komunikacyjnej, kierunku przejazdu czy nazwie najbliższego przystanku. Na koniec czerwca 2015 r. odsetek autobusów wyposażonych w zewnętrzne systemy głosowe, przekazujące podstawową informację przewozową, wynosił odpowiednio 8% we Włocławku, 28% w Toruniu oraz 77% w Bydgoszczy. W przypadku Torunia oraz Włocławka odnotowano również częściowy brak wyposażenia autobusów w systemy wewnętrznej informacji głosowej. Nie miało ich 26% autobusów w Toruniu oraz aż 80% autobusów we Włocławku. Natomiast systemów wewnętrznej informacji wizualnej nie posiadało 14% autobusów w Toruniu oraz 56% autobusów we Włocławku. Brak odpowiedniego wyposażenia w tym zakresie uniemożliwiał lub utrudniał korzystanie z komunikacji miejskiej osobom niewidomym i słabowidzącym, niesłyszącym i słabosłyszącym oraz głucho-niewidomym.
Bariera nr 3 – Infrastruktura przystankowa
Zastrzeżenia Izby dotyczyły również braku albo niewłaściwego stosowania udogodnień dla osób niepełnosprawnych na przystankach komunikacyjnych. Na przykład:
pasy żółtych płytek ryflowanych, pełniących rolę ostrzegawczą dla osób niewidomych i słabowidzących, skierowano w miejsca niebezpieczne, np. w Bydgoszczy – bezpośrednio w torowisko, a we Włocławku wprost na barierę oddzielającą przystanek od drogi dla rowerów, na terenie Torunia oraz Włocławka ułatwienia dla osób niewidomych i słabowidzących wprowadzono tylko na części nowo wybudowanych przystanków (11 z 33 we Włocławku i 6 z 48 w Toruniu). Na terenie tych miast nie stosowano przy tym jednolitych zasad układu płytek ostrzegawczych dla osób niewidomych i słabowidzących, co ograniczało ułatwiającą funkcję tych elementów, część rozkładów jazdy zawieszono na takiej wysokości, że osoby z niedoborem wzrostu czy poruszające się na wózku inwalidzkim nie miały szans na ich odczytanie. Przypadki takie stwierdzono w Bydgoszczy i we Włocławku.
Na dostępność przystanków komunikacyjnych dla osób niepełnosprawnych wpływ mają również inwestycje realizowane wcześniej (przed 2013 r.), w szczególności takie, do których nie miały zastosowania obecnie obowiązujące wymogi techniczne. W kontroli stwierdzono występowanie przystanków komunikacyjnych, których dostosowanie dla osób niepełnosprawnych wymagałoby przebudowy ulic lub skrzyżowań, względnie przeniesienia w inne miejsce. W tym kontekście Izba zwraca uwagę na szczególnie niebezpieczny przystanek „Wojska Polskiego/Ujejskiego” w Bydgoszczy, gdzie szerokość wyspy między jezdnią a torowiskiem na przejściu dla pieszych z sygnalizacją świetlną była zbyt wąska (1,25 m), stwarzając ryzyko potrącenia osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim przez nadjeżdżający tramwaj.
Bariera nr 4 - Personel
Dostępność publicznego transportu zbiorowego zarówno dla osób niepełnoprawnych, jak i osób o ograniczonej zdolności poruszania się jest w znacznym stopniu uzależniona od wsparcia i właściwej postawy osób bezpośrednio zajmujących się podróżnymi: kierowców, motorniczych oraz kontrolerów i sprzedawców biletów. W tym kontekście Izba negatywnie oceniła fakt, że żaden z operatorów publicznego transportu zbiorowego nie przeprowadził dla tych pracowników pełnego szkolenia uświadamiającego problemy osób niepełnosprawnych, w tym wagę i konsekwencję barier, z jakimi się stykają, oraz utrudnienia w komunikacji z osobami niepełnosprawnymi sensorycznie. Co prawda we Włocławku szkolenie uświadamiające nie obejmowało tylko informacji na temat psa przewodnika, jednak w ocenie NIK brak kompleksowego szkolenia stwarza ryzyko nieświadomego dyskryminowania osób niepełnosprawnych przez pracowników bezpośrednio zajmujących się podróżnymi.
W ocenie NIK dla zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z publicznego transportu zbiorowego na takim samym poziomie dostępności, z jakiego korzystają osoby w pełni sprawne, konieczne jest zintensyfikowanie działań zmierzających do pełnej obsługi linii komunikacyjnych przez pojazdy wyposażone w systemy przyklęku i – ewentualnie – pochylnie oraz w systemy informacji wizualnej i głosowej. Niezbędna jest również stała analiza potrzeb niepełnosprawnych w konsultacji ze środowiskiem tych osób, a w razie konieczności odpowiednia aktualizacja planów transportowych.
