13 lutego obchodzony jest XII Światowy Dzień Radia. Od 1920 roku na fali!

Polskie Radio PiK ma już 88 lat./fot. PR PiK/archiwum

Dzień ten upamiętnia inaugurację rozgłośni Narodów Zjednoczonych w 1946 roku. Pierwszym krajem, w którym rozpoczęto regularne nadawanie programu radiowego były – w 1920 roku – Stany Zjednoczone. Dwa lata później powstała BBC – Brytyjska Korporacja Nadawcza, a trzy lata po BBC radio zaczęło nadawać w Warszawie.

Za początek rodzimej radiofonii uznaje się datę 1 lutego 1925 roku. W niedzielny wieczór o godzinie 18.00 w stacji nadawczej Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie przy ulicy Narbutta, przed mikrofonem zasiadł inżynier Roman Rudniewski. Wydarzenie to przyjmuje się za pierwszą, eksperymentalną audycję radiową. Polskie Radio liczy zatem 98 lat, 8 sierpnia 1925 roku oficjalnie powstała bowiem spółka „Polskie Radio”. Regularne nadawanie programu Polskie Radio rozpoczęło 26 listopada 1925 roku.

Pierwszą solistką, która występowała w 1925 roku przed mikrofonem Polskiego Radia, w stacji nadawczej Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego przy ulicy Narbutta w Warszawie, była Maria Wiłkomirska.

„Halo, halo, Polskie Radio Warszawa…”

18 kwietnia 1926 roku oddano do użytku Rozgłośnię Polskiego Radia w Warszawie. Z odbiorników popłynęły słowa „Halo, halo, Polskie Radio Warszawa…”. Początkowo audycji słuchało niespełna 5 tysięcy osób. Większość czasu antenowego zajmowała muzyka. Cały program był nadawany na żywo, głównie wieczorem. Radio mogło mieć coraz większe oddziaływanie dzięki rozpoczętej w latach 20. produkcji odbiorników radiowych. Dla dużej części mieszkańców Polski były one pierwszym urządzeniem elektronicznym w domu. Pierwsze radioodbiorniki nie były jednak doskonałe, jeżeli chodzi o odbiór.

Radiowe władze od początku postawiły na rozwój ośrodków regionalnych, wychodząc z założenia, że ogólnopolskiego radia nie można przygotowywać tylko z Warszawy. Kolejno powstawały rozgłośnie w Krakowie, Poznaniu i Katowicach, zaś 15 stycznia 1928 roku odezwało się Radio w Wilnie. Rozgłośnia wileńska szybko stała się kulturotwórczym ośrodkiem Polskiego Radia, gromadząc wokół siebie osobowości artystyczne, do których należeli między innymi Czesław Miłosz, Konstanty Ildefons Gałczyński czy Witold Hulewicz – autor pierwszego radiowego słuchowiska i pionierskich realizacji spektakli Teatru Radiowego. Innym ważnym ośrodkiem w okresie międzywojennym była rozgłośnia Polskiego Radia we Lwowie, uruchomiona w 1930 roku. Do znanych postaci występujących na jej antenie należeli między innymi Włada Majewska, Czesław Halski, Adam Sołtys i Wiktor Budzyński.

Od 1927 roku Polskie Radio nadawało niedzielne msze święte, transmitowane z katedry w Poznaniu. Kiedy w 1931 roku uruchomiono watykańską stację radiową, Polskie Radio zaczęło transmitować błogosławieństwo papieskie, a potem orędzia Ojca Świętego. Po wojnie rządzący komuniści zakazali transmitowania mszy. Dopiero w 1980 roku, po ponad 30 latach przerwy, powróciły one na antenę Polskiego Radia. Gospodarzem mszy od początku jest warszawska bazylika św. Krzyża.

Od początku istnienia Polskiego Radia cenną pozycję zajmowały, i do dziś cieszą się ogromną popularnością, radiowe słuchowiska oraz adaptacje polskiej i światowej literatury. Teatr Polskiego Radia, nazywany często „Radiowym Teatrem Wyobraźni”, wyemitował pierwsze słuchowisko już w listopadzie 1925 roku. Była to „Warszawianka” Stanisława Wyspiańskiego, w reżyserii Mikołaja Alojzego Kaszyna. Audycja uświetniła obchody 95. rocznicy wybuchu Powstania Listopadowego. Odegrano ją „na żywo” i niestety nie została utrwalona. Współczesny Teatr Polskiego Radia zajmuje się produkcją i nadawaniem słuchowisk, będących najczęściej realizacjami utworów scenicznych. Teatr przygotowuje kilkanaście premier rocznie. Szczególną formą są powieści dźwiękowe w odcinkach, adaptacje prozy, a także – powieści radiowe – „Matysiakowie” i „W Jezioranach”. W Polskim Radiu powstały kultowe słuchowiska, cieszące się niesłabnącym powodzeniem przez kilkadziesiąt lat, jak słuchowisko radiowej Trójki „Kocham pana, pana Sułku” autorstwa Jacka Janczarskiego. Główną rolę grał w nim Krzysztof Kowalewski (zmarł w 2021), który stworzył mistrzowski duet z Martą Lipińską.

Konkurs Chopinowski

Obecnie radiowe słuchowiska to multimedialne realizacje, wykorzystujące montaż elektroniczny i specjalne efekty, osiągane dzięki współczesnej technice akustycznej. W początkach Polskiego Radia były często nagrywane w plenerze, później – bezpośrednio przed mikrofonem z użyciem najprostszych efektów dźwiękowych. Przełomowy w polskiej radiofonii był rok 1935. Wprowadzono wówczas wiele technicznych nowości, wśród nich zapis dźwięku na stalowej taśmie. Codzienną praktyką stało się nagrywanie wielu audycji, przedtem nadawanych wyłącznie na żywo. Już w 1927 roku Polskie Radio rozpoczęło międzynarodową wymianę programów. Wielkim wydarzeniem okresu międzywojennego były transmisje Konkursów Chopinowskich, począwszy od pierwszego z nich, w styczniu 1927 roku. Możliwe stały się też bezpośrednie transmisje z zawodów sportowych.

Nie do przecenienia była rola Polskiego Radia podczas II wojny światowej. Rozgłośnia umożliwiała docieranie z informacjami za linię frontu, między innymi do krajów okupowanych przez Niemcy, pełniła funkcje dywersyjne, budowała poczucie jedności, podtrzymywała ducha oporu oraz wiarę w zwycięstwo. Od początku września 1939 roku, dzięki Polskiemu Radiu, ludność stolicy dowiadywała się o sytuacji w mieście i o postępach w walkach. Kiedy w pierwszych dniach wojny Niemcy zniszczyli radiostację w Raszynie, jej funkcję przejęła Warszawa II. Nadawała od 7 do 23 września, między innymi słynne przemówienia prezydenta stolicy Stefana Starzyńskiego, który informował o stanie miasta, dodawał otuchy i mobilizował do walki. 23 września 1939 roku na antenie Radia Warszawa II pianista Władysław Szpilman dał na żywo recital utworów Fryderyka Chopina. Dwie godziny później niemieckie bomy spadły na elektrownię na Powiślu i stacja zamilkła.

Do 30 września 1939 roku emitowano komunikaty na krótkofalówkach. 1 października 1939 roku radio przeszło do konspiracji. Władze niemieckie nakazały konfiskatę odbiorników i pod groźbą śmierci zakazały Polakom słuchania radia. Część majątku i zasobów rozgłośni okupant wywiózł do III Rzeszy, a resztę celowo zniszczył. Po wojnie radiofonia polska, jako jedyna na świecie, musiała być odbudowana od podstaw.
Przez kilkadziesiąt lat rozwoju Polskie Radio przeszło między innymi od nagrywania na stalowej taśmie do programu cyfrowego. Po przemianach demokratycznych 1989 roku przestało być monopolistą.

Radiowe nagrody

Obecnie Polskie Radio wypełniając zadania radiofonii publicznej, oferuje programy w zakresie: informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu. Przyznaje też swoje nagrody. Są to prestiżowe Złote Mikrofony, wręczane od 1969 roku, oraz Mikrofony – Diamentowe i Honorowe. Od 2017 roku są przyznawane Nagrody Sportowe Polskiego Radia im. Bohdana Tomaszewskiego. Wiążą się one z jubileuszem „Kroniki sportowej”, najstarszej i najbardziej rozpoznawalnej audycji Polskiego Radia o tej tematyce, nadawanej nieprzerwanie od 1954 roku. Do radiowych wyróżnień należą także Mateusze – nagrody Programu Trzeciego, Melchiory – wręczane najlepszym reportażystom, Splendory - przyznawane przez Teatr Polskiego Radia czy Srebrne Usta – dla polityków.

Od 1994 roku Polskie Radio należy do Europejskiej Unii Radiowej – EBU. Od 10 lat, to jest od 2013 nadaje w technologii cyfrowej, a to oznacza najwyższą jakość dźwięku.
Obecnie Polskie Radio towarzyszy słuchaczom za pośrednictwem czterech ogólnopolskich programów – Pierwszego, Drugiego, Trzeciego i Polskiego Radia 24, które są dostępne na falach FM, w systemie DAB+ oraz w Internecie. W ofercie są też – Polskie Radio dla Zagranicy, a także Czwórka, Polskie Radio Dzieciom, Polskie Radio Chopin i Polskie Radio Kierowców.

Dostępny jest także portal informacyjny Polskieradio24.pl, a na stronie Polskieradio.pl, oprócz informacji z anten i podcastów, publikowane są unikatowe serwisy specjalne, poświęcone wybitnym postaciom i przełomowym wydarzeniom najnowszej historii. Wykorzystują one bogactwo radiowych zbiorów archiwalnych.

A takie skarby przechowuje archiwum Polskiego Radia PiK.